SITVS ERVDITIONIS CLASSICAE CVLTAEQVE
Il Mausoleo di Augusto 
| Het Mausoleum van Augustus 
 |
1 = de ingang, aan de zuidzijde van het mausoleum
2 = de twee obelisken
3 = gang van de ingang naar het binnenste gedeelte
4 = een cirkelvormige boogsector, die oorspronkelijk omgeven werd door een andere, zeer dikke muur, bedekt met travertijn, waarin twee ingangen uitkwamen. Deze muur,
die overigens alleen op dit punt bewaard is gebleven, vormde de onderbouw van een trommel, die in het midden uit de heuvel omhoog rees, waardoor een tweede verdieping ontstond.
We hebben dus niet te maken met een simpel terpgraf, maar een, uit het Hellenisme voortkomende, complexe structuur van elkaar overlappende verdiepingen
5 = voorbij die muur een nog bestaande rond gang die toegang geeft tot de eveneens ronde centrale grafkamer, die uitgerust was met een ingang, die zich op een van de assen van
het bouwwerk bevindt
6, 7 en 8 = drie nissen, die geplaatst zijn op de assen van het gebouw en waarin zich de grafurnen van Augustus’ familieleden bevonden
9 = in het midden van de ronde grafkamer stond een enorme pilaar - recht onder het beeld van Augustus - met daarin een kleine vierkante kamer, waarin vermoedelijk de urn van
Augustus zelf heeft gestaan.
|
Naast de huidige plek van de Ara Pacis staat het Mausoleum van
Augustus. Het woord „mausoleum” is afgeleid van de naam van
Maus(s)olos, satraap - Perzische stadhouder - van Karië (in het zuidwesten van het huidige Turkije) van 377 tot 353 v.C., die zijn architect een in de antieke wereld
erg bewonderd grafmonument liet bouwen: het Maus(s)oleion in Halicarnassus, een van de zeven klassieke wereldwonderen. Dat het grafmonument van Augustus al in diens eigen
tijd mausoleum werd genoemd, duidt erop dat de voorbeelden voor het grafmonument van Augustus te zoeken zijn in het Hellenistische oosten. Toen Augustus (toen nog
Octavianus geheten) in 29 v.C. met de bouw begon, was hij juist na de overwinning op Cleopatra VII (voluit: Cleopatra VII Philopator, * januari 69 , † 12 augustus 30 v.C.)
en Marcus Antonius (* 14 januari 83 , † 1 augustus 30 v.C.) uit het oosten teruggekeerd, en men neemt aan, dat hij in Alexandrië
het grafmonument van Alexander de Grote bezichtigd had en zo werd geïnspireerd tot het bouwen van een eigen
monumentaal graf; hij zal tijdens de reizen door zijn rijk ongetwijfeld ook het grafmonument in Halicarnassus (het huidige Bodrum) hebben gezien. Andere inspiratiebronnen voor
Augustus’ bouwwerk zijn geënt op inheemse tradities, zoals de Etruskische graftumuli (o.a. in Cerveteri, zo’n 30 kilometer ten noorden van Rome). Deze volkomen
verschillende inspiratiebronnen hoeven ons niet te verbazen: juist Augustus stond voor een vermenging van de traditioneel-Romeinse en de Hellenistische cultuur, een tamelijk
nieuw idee in die tijd.
In het ronde mausoleum - 87 meter in doorsnee - aan de boorden van de Tiber leiden enkele ringvormige, concentrische gangen met wanden van tufsteen naar een centrale grafkamer,
waarin waarschijnlijk de asurnen van Augustus en zijn gemalin Livia, zijn kleinkinderen Lucius en Gaius Caesar, zijn zuster Octavia en Marcellus waren bijgezet. In het mausoleum
waren verder nog Agrippa, Agrippina maior, Britannicus, Claudius, Drusus, Germanicus en
Tiberius begraven. Ook Nerva, de niet van Augustus
afstammende opvolger van de vermoorde Domitianus, liet zich om redenen van staatsbelang in het mausoleum van
Augustus bijzetten. In de vroege derde eeuw liet ook Julia Domna, de vrouw van keizer Septimius Severus, die
haar afstamming herleidde tot de Julisch-Claudische keizerlijke familie, zich in het mausoleum bijzetten. Afgezien van deze laatste twee personen
zou je dus kunnen zeggen dat hier de grafurnen van bijna de volledige Julisch-Claudische dynastie stonden, op die van
Caligula en Nero - de laatste, kinderloze
keizer uit dit huis - na.
In 2011 is het vermoedelijke graf van Caligula gevonden nabij zijn buitenverblijf aan de rand van het Meer van Nemi, ten zuidoosten van Rome. Nero’s
geest spookte volgens de verhalen nog eeuwenlang elke nacht rond de plek waar hij met een beetje hulp van zijn slaaf Epafroditus zelfmoord had gepleegd, op de huidige Piazza
del Popolo; paus Paschalis II was aan het begin van de twaalfde eeuw die spookverhalen zo grondig beu, dat hij de boom
die bovenop het graf van Nero was geplant en waaromheen de geest van Nero regelmatig werd gesignaleerd, liet omhakken. Onder de wortels van de boom ontdekte men inderdaad een skelet,
waarvan men aannam dat dit het gebeente van Nero was. De paus liet het skelet verbranden en de overgebleven as in
de Tiber gooien. En om de geest definitief te verdrijven werd op deze plek bovendien een kapelletje gebouwd, de voorloper van de huidige Santa Maria del Popolo. En deze
maatregelen hebben geholpen, want daarna heeft niemand Nero’s geest ooit nog gezien. Het feit dat die
geest überhaupt nog kon rondspoken in de fantasie van de bijgelovige Romeinen, duidt er evenwel op dat Nero nooit officieel begraven is.
In de restanten van het mausoleum zijn marmeren platen met de namen van de leden van het Julisch-Claudische huis bewaard gebleven (grotendeels het
resultaat van een reconstructie uit de jaren ’30 van de vorige eeuw), maar de enige, daadwerklijk bewaard gebleven grafsteen is die van Agrippina Maior, de moeder van
keizer Caligula. De steen bleef bewaard omdat hij in de Middeleeuwen werd gebruikt als maatstaf voor het wegen van granen. De grafsteen draagt de inscriptie:
OSSA AGRIPPINA F M AGRIPPA
DIVI AVG NEPTIS VXORIS GERMANICI
CAESARIS MATRIS C CAESARIS AVG
GERMANICI PRINCIPIS.
(De beenderen van Agrippina, dochter van Marcus Agrippa, kleindochter van de Goddelijke Augustus, echtgenote van Germanicus Caesar, moeder van prins Gaius Caesar
Augustus Germanicus).
Deze originele grafsteen kunnen we in het Tabularium op het Capitool zien.
Wat vermoedelijk het graf van Augustus was geweest, een Romeinse marmeren sarcofaag uit de derde eeuw n.C., die de roof van Proserpina afbeeldt en niet tot het
mausoleum behoorde omdat hij uit een latere periode dateert, werd in 1167 door keizer Frederik Barbarossa
naar Duitsland gebracht om er Karel de Grote plechtig in te begraven. Het
Heilige Roomse Rijk werd beschouwd als de natuurlijke opvolger van het West-Romeinse Rijk dat in 476 was gevallen. Karels sarcofaag werd later vervangen door het
gouden exemplaar dat we heden ten dage nog steeds in de Dom van Aken zien; de marmeren sarcofaag wordt nog steeds bewaard in de schatkamer van die zelfde Dom (verder
hieronder, links).
 |
|
 |
Het mausoleum was oorspronkelijk vierenveertig meter hoog en volgens de geograaf Strabo (* ± 64 v.C. , † 23/25 n.C.) beplant met altijd groen struikgewas:
Ἀξιολογώτατον δὲ τὸ Μαυσώλειον καλούμενον͵ ἐπὶ κρηπῖδος ὑψηλῆς λευκολίθου πρὸς τῷ ποταμῷ χῶμα μέγα͵ ἄχρι κορυφῆς τοῖς ἀειθαλέσι τῶν δένδρων συνηρεφές· ἐπ΄ ἄκρῳ μὲν οὖν
εἰκών ἐστι χαλκῆ τοῦ Σεβαστοῦ Καίσαρος͵ ὑπὸ δὲ τῷ χώματι θῆκαί εἰσιν αὐτοῦ καὶ τῶν συγγενῶν καὶ οἰκείων͵ ὄπισθεν δὲ μέγα ἄλσος περιπάτους θαυμαστοὺς ἔχον· ἐν μέσῳ δὲ τῷ
πεδίῳ ὁ τῆς καύστρας αὐτοῦ περίβολος καὶ οὗτος λίθου λευκοῦ͵ κύκλῳ μὲν περικείμενον ἔχων σιδηροῦν περίφραγμα͵ ἐντὸς δ΄ αἰγείροις κατάφυτος.
(Het vermeldenswaardigst is het zogenaamde Mausoleum, een grote grafheuvel bij de rivier op een hoge onderbouw van marmer, tot bovenaan toe dichtbeplant met altijd
groene bomen. Op de top staat een bronzen beeld van Keizer Augustus, in de grafheuvel zijn de graven van hemzelf, zijn familie en zijn vrienden, en erachter is een groot bos
met wonderschone zuilengalerijen; in het midden van dat terrein is een muur, ook van marmer, om de plaats waar hij is gecremeerd, met een ijzeren hek eromheen, en erbinnen is
het begroeid met zwarte populieren.)
In de vierde eeuw werd het grafmonument ontmanteld: alle waardevolle materialen, zoals marmer en travertijn, werden ervanaf gehaald en het vergulde bronzen beeld van Augustus,
dat in de Oudheid de top van het monument had gesierd, werd omgesmolten tot muntstukken. In de twaalfde en dertiende eeuw gebruikte de familie Colonna het gebouw als residentie;
deze familie, waaruit eeuwen later paus Martinus V voortkwam, verbouwde het voormalige mausoleum tot een fort. In 1241
werden de Colonna eruit verdreven en het fort werd gesloopt door paus Gregorius IX; karma was ook toen nooit
ver weg, want deze paus stierf een paar maanden later, namelijk op 22 augustus 1241. De wijk werd tegen het einde van de Middeleeuwen een populaire woonwijk en speculanten
dreven de huizenprijzen enorm de hoogte in; tegen het gebouw aan werden toen gaandeweg woonhuizen opgetrokken; binnen de ringmuren werden na 1241 een moestuin en een wijngaard
aangelegd. Toch moet de omgeving van het mausoleum ook in die tijd nog redelijk intact en herkenbaar zijn gebleven, want in 1354 werd de Italiaanse diplomaat, politicus en
volksmenner Cola di Rienzi (* ± 1313 , † 8 oktober 1354), die in 1347 een staatsgreep had gepleegd en de stad Rome vervolgens als volkstribuun had geregeerd, op
dezelfde plek als Augustus gecremeerd; enkele dagen tevoren was hij als gevolg van het aanhoudende geweld tussen de Colonna en Orsini door een woedende menigte Romeinen aan
stukken gescheurd.
