Hij is de beroemdste indiaan in ons taalgebied: Winnetou. Eind 19de eeuw werd hij in het leven geroepen door de Duitse schrijver Karl May en rond 1970 beleefde hij zijn tweede jeugd dankzij een reeks succesvolle verfilmingen van diens romans. Nadien kwam er echter kritiek op de ‘wildwestromans’ rond de Apachehoofdman Winnetou en zijn (Duitse) bloedbroeder Old Shatterhand. Eerst omdat May toen hij zijn westerns schreef nog nooit voet op Amerikaanse grond had gezet en er dus maar ‘op los gefantaseerd’ had, later omdat het beeld dat hij van de oorspronkelijke bevolking van Amerika schetste wel erg geromantiseerd was.

Toch is het personage Winnetou onder kinderen nog steeds populair. Zo werd onlangs een nieuwe kinderfilm rond het personage uitgebracht: Der junge Häuptling Winnetou. Deze week schreven diverse media evenwel dat ‘het boek bij de film’ uit de handel is gehaald: de verhalen rond Winnetou zouden volgens critici westerse vooroordelen weerspiegelen en kwetsende clichés over indianen bevatten.

Wat heeft dit met onze woordenschat te maken?

Mogelijk zijn we voor uitdrukkingen als ‘oude indiaan’ en ‘wijze indiaan’ als metafoor voor iemand met veel levenswijsheid schatplichtig aan Winnetou. Maar zeker is dat zijn naam in een populaire zeispreuk figureert: ‘ te laat, te laat, zei Winnetou, het zaad is al naar binnen toe’. Uit een verhaal van Simon Carmiggelt 2 valt op te maken dat deze spreuk al rond 1920 bekend was. Meestal gebruik je hem schertsend, om duidelijk te maken dat de gevolgen onomkeerbaar zijn van een handeling die achteraf gezien beter vermeden had kunnen worden. Door zijn olalagehalte tref je de zeispreuk vooral aan in informeel taalgebruik, soms in variaties waarbij het tweede deel van de spreuk wordt vervangen. Zoals deze week nog in een tweet over Wopke Hoekstra 3: ‘Te laat, te laat zei Winnetou, zijn kiezers zijn al naar Caroline 4 toe’.

[1]	In: Trouw, 28 augustus 2022.

[2]

Simon Carmiggelt (voluit: Simon Johannes Carmiggelt, * 7 oktober 1913 , † 30 november 1987) was een Nederlands journalist, schrijver en dichter, die onder het pseudoniem Kronkel bijna veertig jaar vrijwel dagelijks een cursiefje in dagblad Het Parool publiceerde, waarin hij gewone zaken op verrassende wijze omschreef, met oog voor humor in het verschil tussen ideaal en werkelijkheid. In de loop der jaren werd de schrijfstijl soberder en de humor treuriger.

[3]	Wopke Hoekstra (voluit: Wopke Bastiaan Hoekstra, * 30 september 1975) is een Nederlands politicus van het CDA (Christen-Democratisch Appèl), minister van Financiën van 2017 tot 2022 en minister van Buitenlandse Zaken vanaf 10 januari 2022.

[4]	Caroline van der Plas (voluit: Carolina Ann Maria van der Plas, * 6 juni 1967) is een Nederlandse politica en voormalig communicatiemedewerker en journaliste; zij is medeoprichter van de politieke partij BBB (BoerBurgerBeweging) en werd in 2021 gekozen als lid van de Tweede Kamer.

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website