KARL MAY, FANTAST OF VEELZIJDIG SCHRIJVER?

Jeannet van der Knaap 1

Eén van de jeugdhelden van mijn lief is Karl May. Karl May’s reisavonturen, door hem geschreven in zijn boeken over Old Shatterhand en Winnetou, heeft hij verslonden. Al rijdend door Duitsland krijgen we in de gaten dat er een museum over deze schrijver van indianenverhalen bestaat. Daar moeten we naartoe! Eenmaal in het museum ontdekken we dat er controverse bestaat rondom de persoon Karl May. Is hij een fantast, een leugenaar, of is hij een veelzijdig schrijver met wel 200 miljoen verkochte boeken wereldwijd?

Karl May museum
Het Karl May museum staat in Radebeul, een voorstadje van Dresden. In zijn oude woonhuis aan de, toen Kirschestrasse, nu Karl May-strasse, is nu een Indianenmuseum gevestigd. En niet alleen mannen op leeftijd vinden dit leuk, ook veel jonge kinderen kun je hier met een gerust hart naartoe nemen. Indianen en cowboys zijn, wat dat betreft, nog steeds in de voorstellingswereld van het, meestal mannelijke, kind aanwezig. Vroeger in de winkel verkochten we indianentooien en cowboyhoeden en daar is weinig verandering in gekomen.



Villa Shatterhand en Villa Barenfett
Het woonhuis, dat Karl May (1842 – 1912) zelf Villa Shatterhand doopt, laat het leven en werk van de schrijver zien. Zijn werk is vertaald in meer dan 45 talen. Dat hij niet tot de literatuur wordt gerekend, maar tot de lectuur, maakt het niet minder indrukwekkend. En wat het ook niet minder indrukwekkend maakt, is het feit, dat de schrijver pas op late leeftijd Noord Amerika bezoekt. Alles wat hij in zijn indianenverhalen beschrijft, komt uit zijn eigen fantasie. Karl Mays reisverhalen komen in feite uit encyclopedieën. Zijn veelzijdigheid en fantasie bereiken een hoogtepunt als hij jarenlang zo’n 60.000 boeken over Winnetou en Old Shatterhand verkoopt.

Achterin de tuin staat Villa Barenvett, waar het voor de jongere bezoekers het leukste is. Want daar staat een verzameling van zo’n 4000 objecten, die allemaal te maken hebben met Indianen uit het Wilde Westen.

Noord Amerikaanse Indianen
De verzameling is niet door Karl May zelf bij elkaar gezocht, maar door Patty Frank 2. Als May overlijdt in 1912 werkt Frank bij Circus Sarrasani 3, waar hij een cowboyact heeft. Als grootste fan van Karl May is hij natuurlijk bij de uitvaart van de schrijver aanwezig 4, evenals een “gespeeld” indianenopperhoofd van hetzelfde circus 5. In zijn afscheidsrede betoogt deze dat Karl May heel veel voor de Noord Amerikaanse indianen heeft betekend. Immers, hij heeft de beweegredenen en het gedachtegoed van de indiaanse stammen van Noord Amerika bekendheid gegeven. Bedenk wel, dat dit in een tijd is, dat er niet veel bekend is over inheemse stammen. Karl May’s bekendste boeken gaan over Noord Amerika, maar ook Zuid Amerika en het Midden Oosten (Kara Ben Nemsi) komen aan bod.

De weduwe van Karl May, Clara, en Patty Frank ontwikkelen samen het idee om de literaire erfenis van Karl May, als ook de indianencollectie van Patty Frank in een nog op te richten museum onder te brengen. Clara laat daartoe Villa Barenvett (genoemd naar een gebouw uit de verhalen) bouwen, een blokhut in westernstijl. Frank mag daar zonder kosten levenslang wonen in ruil voor zijn verzameling en zijn werk als curator voor het museum. Karl May in diskrediet
Ondanks dat het Indianenmuseum behoorlijk succesvol is in de toenmalige DDR-tijd, is de naam van Karl May dat niet. Als 23-jarige doet hij zich voor als arts en komt hij te boek te staan als bedrieger, als fantast. Hij belandt daardoor vier jaar in de gevangenis. Karl May’s reisavonturen passen niet in de ideologie van de DDR in die tijd. Bovendien heerst er het sentiment, dat Karl May populair is geweest onder de nazi’s. De literaire erfenis als ook de inrichting van zijn woonhuis verhuizen naar Bamberg, buiten de DDR.

Vanaf midden jaren 80 worden de boeken van Karl May herontdekt. Na de hereniging van Oost en West Duitsland keren de erfenis en de inrichting weer terug naar Radebeul.

Sporen uitwissen
Dat Karl May nog steeds populair is, blijkt wel uit het feit dat dit kleine museum elke dag is geopend 6 en we bij ons bezoek best wel wat andere mensen tellen. Old Shatterhand en Winnetou leven voort in de harten van veel jonge oudere mannen. Jaarlijks vindt er een Karl May-fest plaats, waar vele volwassen mannen zich uitdossen als indiaan en verhalen naspelen uit de boeken. En ook mijn lief weet bijvoorbeeld nog steeds hoe “je je sporen kunt uitwissen”: je loopt hetzelfde traject achterwaarts terug en stapt in je eigen voetstappen. Zo denkt de vijand, dat je in rook bent opgegaan!

Karl May mag dan wel een fantast zijn, zijn reisavonturen heeft hij zo indrukwekkend opgeschreven, dat volwassenen nog steeds met plezier terugdenken aan de avonturen van Winnetou en Old Shatterhand. Laten we het houden op een veelzijdige fantast.


[1]Op: allkindsofthings.nl: online magazine voor 60-plussers die zich 40 voelen, 30 augustus 2020.
[2]Patty Frank (artiestennaam van Ernst Johann Franz Tobis, * 19 januari 1876 , † 23 augustus 1959), was een Duits artiest en indianendeskundige. In 1928 opende Villa „Bärenfett” in de tuin van Villa „Shatterhand” haar deuren als Karl-May-Museum (later: Indianenmuseum), waarvan hij tot zijn dood in 1959 directeur bleef; het museum was en is nog steeds gebaseerd op de enorme collectie indianica van Patty Frank.
[3]Hans Stosch-Sarrasani (sr.) (geboren als Hans Erdmann Franz Stosch, * 2 april 1873 , † 21 september 1934) was een Duitse clown en in 1902 oprichter en eerste eigenaar van Circus Sarrasani. Zijn artiestennaam als clown was „Sarrasani”, een naam die hij in 1904 officieel aan zijn naam toevoegde. Zijn zoon, Hans Stosch-Sarrasani (voluit: Hans Albert Paul Stosch-Sarrasani jr., * 15 februari of 15 april 1897 , † 9 juli 1941) volgde hem op als directeur van het circus.
Nadat het circus op de Dresdner Carolaplatz op 13 februari 1945 na de laatste voorstelling ten prooi viel aan de verschrikkelijke bommenregen, duurde het nog tot 1956 voordat de voormalige medewerker Fritz Mey (* 5 juli 1904 , † 3 december 1993) Circus Sarrasani in Mannheim opnieuw zou oprichten. Diens zoon, André Sarrasani (* 3 november 1972) volgde hem in 1992 op als directeur; na het faillissement van Sarrasani GmbH in 2016 maakte het bedrijf een doorstart als Sarrasani Event GmbH en is o.a. eigenaar van de Trocadero-Zelt bij het winkelcentrum Elbepark in Radebeul.
[4]Patty Frank was niet aanwezig bij Karl Mays begrafenis, want hij was toen op tournee in Noord- en Zuid-Amerika met zijn eigen Patty Frank Truppe. Hij is ook nooit in dienst geweest van Zirkus Sarrasani.
[5]Bij de begrafenis van Karl May op 3 april 1912 was ook geen indiaan aanwezig. In 1926 of 1927 bezocht het opperhoofd van de Sioux, Black Horn of Black Corn (beide namen zijn overgeleverd), in Dresden het graf van zijn voorganger, Edward Two-Two (naar eigen zeggen eveneens opperhoofd van de Sioux, tevens artiest bij Sarrasani), en dat van Karl May in Radebeul. Op 17 januari 1928 ensceneerde Stosch-Sarrasani een grote „indianenhuldiging” voor het graf van Karl May, waarbij Susetscha Tanka (Grote Slang, naar eigen zeggen ook een Sioux-opperhoofd, tevens artiest bij Saraasani) een rede hield in het Lakota, waarvan de Duitse vertaling als volgt luidt: Du großer toter Freund! ... Du hast unserem sterbenden Volk im Herzen der Jugend aller Nationen ein bleibendes Denkmal errichtet. Wir möchten Dir Totempfähle in jedem Indianerdorf aufstellen. In jedem Wigwam sollte Dein Bild hängen, denn nie hat der rote Mann einen besseren Freund gehabt als Dich .... Onder de aanwezigen was toen wel Patty Frank.
De humorist en cabaretier Hans Reimann (voluit: Albert Johannes Reimann, * 18 november 1889 , † 13 juni 1969) was ook aanwezig. In zijn boek „Mein blaues Wunder” vertelt hij dat de 22 indianen van Circus Sarrasani stomdronken zouden zijn geweest en vervangen door blanke, geschminkte toneelspelers; dat zal mevrouw Van der Knaap hier dan wel bedoelen met “gespeeld” indianenopperhoofd.
[6]Behalve dan toch op maandag, zoals zo vele musea in Duitsland.



Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

Terug naar de Karl May-startpagina.

Terug naar de Apriana-startpagina.



Google
www op deze website