Is Winnetou een merk? Of is de naam die de Duitser Karl May eind negentiende eeuw verzon voor de hoofdpersoon van zijn jongensboeken zo ingeburgerd dat Winnetou gewoon synoniem is voor opperhoofd der indianen?
In het laatste geval mag iedereen die dat wil Winnetou gebruiken; op kleding, koffers, speelgoed, op lolly’s, noem maar op.

Acteur Pierre Brice 2 als Winnetou

De aanleiding voor deze discussie is de planning van drie films met een indiaan in de hoofdrol die de Duitse filmproducent Constantin wil maken. De omroep die de films gaat uitzenden, wil ze ‘Winnetou’ noemen. Omdat de films in bijna niets op de boeken lijken, ging de uitgeverij Karl-May niet akkoord. Toen besloot Constantin dat het recht op het merk Winnetou maar eens vrijgegeven moest worden.
Volgens de filmmaker denkt iedereen bij Winnetou aan een indiaan. Mensen weten niet eens dat het de naam is van de hoofdpersoon uit de boeken van Karl May, waarin Winnetou vele avonturen beleeft met de schietgrage Old Shatterhand.
Aanvankelijk staan de twee romanfiguren tegenover elkaar als de Amerikanen een spoorweg willen bouwen dwars door het jachtgebied van de Apachen, maar al snel vermengen ze hun bloed en gaan voor elkaar door het vuur. Elf avonturen van Winnetou en Old Shatterhand zijn in de jaren zestig verfilmd 3. Ook kwamen er stripalbums uit over Winnetou en in de jaren tachtig verscheen een Duitse televisieserie met Winnetou in de hoofdrol 4.
In Duitsland worden, ruim honderd jaar na May’s dood, jaarlijks nog duizenden van zijn boeken verkocht, inclusief die met de avonturen van het opperhoofd der Apachen. Ook indianenkleding onder de naam Winnetou is populair.
Waarin onderscheidt deze kleding zich van andere indianenkleding, vraagt Constantin Film Production zich af. In niets toch? Dus haal dat merkenrecht maar van Winnetou af. Het Duitse merkenbureau gaf de filmmaker in 2013 gelijk.
Uitgeverij Karl-May stapte naar het Hof van Justitie van de Europese Unie om dat besluit aan te pakken. Met succes. Dat Winnetou niet meer is dan slechts ‘een indiaan’ heeft de filmproducent onvoldoende kunnen aantonen, vindt het Hof van Justitie nu. Winnetou blijft de held van de prairie, een moedige man die ‘alleen in zijn jeugd al meer dappere daden heeft verricht dan vijf oude krijgers tijdens hun hele leven’ 5.

[1]	In: Trouw, 1 maart 2016.

[2]

Pierre Brice (artiestennaam van Pierre Louis Baron le Bris, * 6 februari 1929 , † 6 juni 2015) was een Frans acteur, die in maar liefst elf van de zeventien grote Karl-May-verfilmingen in de jaren ’60 de rol van Winnetou speelde: „Der Schatz im Silbersee” (1962), „Winnetou, 1. Teil” (1963), „Old Shatterhand” (1964), „Winnetou, 2. Teil” (1964), „Unter Geiern” (1964), „Der Ölprinz” (1965), „Winnetou, 3. Teil” (1965), „Old Surehand, 1. Teil” (1965), „Winnetou und das Halbblut Apanatschi” (1966), „Winnetou und sein Freund Old Firehand” (1966) en „Winnetou und Shatterhand im Tal der Toten” (1968). Voorts speelde hij nogmaals de rol van Winnetou in de tv-series „Mein Freund Winnetou” (1980) en „Winnetous Rückkehr (1998) en trad hij een aantal malen op als gastacteur (uiteraard eveneens in de rol van Winnetou) bij de Karl-May-Spiele van Elspe en Bad Segeberg.

[3]

Dit is niet geheel juist: er werden inderdaad elf films, zeer vrij naar Karl May, met Winnetou (Pierre Brice) in de hoofdrol, maar in slechts zeven daarvan was Lex Barker (voluit: Alexander Crichlow Barker Jr., * 8 mei 1919 , † 11 mei 1973) als „Old Shatterhand”, zijn tegenspeler: „Der Schatz im Silbersee”, „Winnetou, 1. Teil”, „Old Shatterhand”, „Winnetou, 2. Teil”, „Winnetou, 3. Teil”, „Winnetou und das Halbblut Apanatschi” en „Winnetou und Shatterhand im Tal der Toten” (1968). In „Unter Geiern”, „Der Ölprinz” en „Old Surehand, 1. Teil” is Old Shatterhand vervangen door „Old Surehand”, een rol van Stewart Granger (artiestennaam van James Lablanche Stewart, * 6 mei 1913 , † 16 augustus 1993), en in „Winnetou und sein Freund Old Firehand” door „Old Firehand”, gespeeld door Rod Cameron (artiestennaam van Nathan Roderick Cox, * 7 december 1910 , † 21 december 1983).

[4]

De veertiendelige tv-serie Mein Freund Winnetou (Franse titel: Winnetou le Mescaléro) werd in 1980 door de ARD uitgezonden, met Pierre Brice die wederom in de huis van Winnetou kroop. Door het tragische overlijden van Lex Barker, zeven jaar eerder, werd de rol van Old Shatterhand ditmaal gespeeld door de Duitse acteur Siegfried Rauch (* 2 april 1932 , † 11 maart 2018).

[5]

Uiteindelijk kwam de trilogie er tóch, onder de naam Winnetou. Der Mythos lebt. Ze werd op 25, 27 en 29 december 2016 uitgezonden door de Duitse commerciële tv-zender RTL. De afzonderlijke delen dragen de titels „Winnetou – Eine neue Welt”, „Winnetou – Das Geheimnis vom Silbersee” en „Winnetou – Der letzte Kampf”, maar dat is dan ook de enige concessie die de Karl-May-Verlag heeft kunnen bewerkstellingen; oorspronkelijk zouden ze „Winnetou und Old Shatterhand”, „Winnetou und der Schatz im Silbersee” resp. „Winnetous Tod”. De Albanese acteur Nik Xhelilaj (voluit: Kreshnik Xhelilaj, * 5 maart 1983) speelde de rol van „Winnetou”, zijn Duitse collega Wotan Wilke Möhring (* 23 mei 1967 in Detmold) „Old Shatterhand”. De Mexicaanse actrice Iazua Larios (* 1985) had de ondankbare taak om Marie Versini te doen vergeten als „Nscho-tschi”, maar dat mag ze dan wel meteen alle drie de delen lang doen als … vrouw van Old Shatterhand. Interessant is de rol van Gojko Mitić (bijgenaamd „Chefindianer der DDR” omdat hij indertijd als tegenhanger van Pierre Brice in de Oost-Duitse indianenfilms gold; hij speelde overigens ook vier rolletjes in de grote West-Duitse verfilmingen naar Karl May) als „Intschu-tschuna”. Leuk is dat Mario Adorf (* 8 september 1930), in „Winnetou, 1. Teil” nog de moordenaar Santer, nu terugkeert als „Santer Sr.”, terwijl er ook een rolletje voor Marie Versini (* 10 augustus 1940 , † 22 november 2021) is ingeruimd: dat van „Lady in Blue”, een personage dat we in de romans van Karl May romans vergeefs zullen zoeken.

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website