Karl May met Berendoder blijkt een Duitse fantast

De bedenker van Winnetou en Old Shatterhand

was nog nooit in Amerika geweest


door Marc Leijendekker 1



Hier komen Winnetou en Old Shatterhand dus echt vandaan, bedenk ik met enige spijt als ik de hoek omsla van een pretentieloos dorp in het oosten van Duitsland. Weer een stukje van de mythe weg. Het klonk zo betoverend. De oase van de Llano Estacado. De schat van het Zilvermeer. Titels die tot de verbeelding spraken. De eerste schok kwam toen bleek dat je Karl Maai moet zeggen in plaats van, op zijn Amerikaans, Karl Meey. De schrijver die miljoenen kinderen (en stiekem ook volwassenen) heeft laten wegdromen van het Amerikaanse Wilde Westen, bleek een Duitser.

Het voelde een beetje als oplichterij. Helemaal toen bleek dat de man die zo beeldend de huilende wolven op de verlaten steppe had beschreven, nog nooit in Amerika was geweest toen hij dat allemaal opschreef.

Maar duizenden pagina’s Karl May uit mijn jeugd scheppen een verplichting. Bovendien: hij is met tweehonderd miljoen boeken wereldwijd een van de meest gelezen en vertaalde Duitse schrijvers. Daarom loop ik op een kille winterdag in de Karl May Straße in Radebeul en meld me bij een mevrouw van het Karl May museum. Ze is blij me te zien, want er is verder niemand. We wisselen eerst wat titels uit (De zwarte mustang! Door het woeste Koerdistan!). Dan legt ze uit dat ik word geacht eerst naar villa Berenvet te gaan en dan naar villa Shatterhand.

Een paadje slingert langs wat indianenbeeldjes naar een laag houten gebouw. Hier is een hele reeks voorwerpen te zien die grotendeels uit het door May verbeelde Wilde Westen stammen. Een tomahawk. Lange vredespijpen. Kettingen van berenklauwen. Geweren, pistolen, hoofdtooien. Een scalp ook – tenminste, een imitatiescalp, de echte is weggehaald om het niet te eng te maken. Het is een van de belangrijkste collecties van oorspronkelijke voorwerpen uit het Wilde Westen in Europa. Maar het geheel heeft wat willekeurigs. Het illustreert vooral reislust en verzamelwoede. Er zijn ook voorwerpen uit Indonesië, Perzië, Brazilië. Karl Mays fantasie ging heel de wereld over.

Door de tuin gaat het weer terug naar de straatkant. Naar villa Shatterhand, een huis dat hij in 1895 kon kopen wegens het succes van zijn romanfiguren. Het indianenopperhoofd Winnetou. Zijn grote vriend Old Shatterhand. De onvervaarde Arabische ontdekkingsreiziger Kara Ben Nemsi.

Carl Friedrich May, zijn eigenlijke naam, heeft een vijftigtal boeken geschreven. Hij was aanvankelijk leraar, componist en voordrachtskunstenaar, werd wegens diefstal tot dwangarbeid en celstraf veroordeeld, en besloot in 1874 te proberen zijn brood volledig met schrijven te verdienen – in de gevangenis had hij al een lijst met een honderdtal mogelijke titels opgesteld.

Zijn reisverslagen sloegen aan, en in de jaren negentig van de negentiende eeuw was Karl May een beroemd en vermogend man. Maar het succes steeg hem ook naar het hoofd. Hij beweerde dat hij zelf Old Shatterhand was en alles zelf zo had meegemaakt als beschreven in zijn boeken – en dus ook alle heldendaden, slimme zetten en nobele gebaren. Een fotograaf portretteerde hem met een ketting van berenklauwen en een pistool in de buidelriem. Een gewerenmaker kreeg opdracht de dubbelloops, meer dan een meter lange ‘Berendoder’ na te maken. Het leidde tot allerlei relletjes, maar zijn boeken bleven verkopen, steeds meer, in steeds meer landen – alleen in de VS en het Verenigd Koninkrijk niet. Karl May schreef beeldend – „dank voor duizend-en-een-nachten van kruitdamp en wolven”, staat op een ingelijste loftuiting. Hij heeft in zijn verhalen „een gezonde ethische kern gelegd”, volgens een andere lofrede.

May suggereert in een autobiografie dat zijn verbeeldingskracht teruggaat op zijn eerste levensjaren. Hij zou, zoon van een arme wever, tot zijn vijfde vrijwel blind zijn geweest en daarvan zijn genezen toen een arts hem een vitamine A kuur voorschreef. Biografen vragen zich af of dit niet ook een verzinsel is. Zij zijn het wel eens over de invloed van zijn ambitieuze vader, die hem dwong hele boeken over te schrijven, in de hoop dat dit de basis voor een beter leven zou leggen.

Pas in 1899 kwam Karl May voor het eerst buiten Europa. Eerst naar het Midden-Oosten, waarover zijn eerste boeken gingen – de bekendste nummering van de Nederlandse uitgaven begint met Winnetou, maar die is niet chronologisch. Negen jaar later reisde hij naar de Verenigde Staten, naar het oosten. Veel voorwerpen in de villa herinneren aan die reizen. Op de vloer in zijn werkkamer liggen berenvellen, met het hoofd er nog aan.

Maar op deze doordeweekse dag ben ik de enige bezoeker. Zijn Winnetou en Old Shatterhand voltooid verleden tijd? Niet helemaal, zo blijkt als ik wat later de uitgevers bel. In Nederland zijn Mays boeken tussen 2008 en nu nog ruim 11.000 keer besteld, als Print on Demand of als e-book. In Duitsland worden jaarlijks nog 50.000 boeken van hem verkocht, voornamelijk gedrukte boeken. Ook 104 jaar na zijn dood blijft Karl May hier een bestsellerauteur.


[1]In: NRC Handelsblad, 11 februari 2016.



Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

Terug naar de Karl May-startpagina.

Terug naar de Apriana-startpagina.



Google
www op deze website