De Britse schrijver-columnist A. N. Wilson heeft een buitengewone belangstelling voor winden. Eerst meldt hij in Hitler. Een korte biografie dat de ex-nazi-perschef Putzi Hanfstaengl 3 na de Tweede Wereldoorlog wist te vertellen dat de Führer tijdens autoritten altijd winden liet. Later, als hij Hitlers vele kwalen uit de doeken doet, staat hij vooral stil bij zijn ‘hevige meteorisme’: ‘Misschien had hij er niet zoveel last van als mensen uit zijn omgeving, want meteorisme is „onbeheerst winden laten”, een conditie die verergerd werd door Hitlers streng vegetarische dieet’. Vervolgens laat hij ook nog weten wat Hitler tegen zijn winderigheid kreeg: Dr Kösters anti-gaspillen, met ‘braaknoten’ en een kleine dosis strychnine erin.
Er staan wel meer saillante details in de Hitler-biografie van Wilson, de Britse veelschrijver die niet alleen columns en artikelen voor Britse dag- en weekbladen schrijft maar ook in hoog tempo biografieën heeft afgeleverd van onder anderen Tolstoj 4, Jezus 5 en Dante 6. Zo weet hij te melden dat Karl May Hitlers lievelingsschrijver was die hij in zijn jaren als opperbevelhebber van de Wehrmacht zijn generaals aanbeval. In zijn bespreking van Hitlers liefde voor zijn honden Prinz, Muckl, Wolf en Blondi beweert hij dat Hitlers vriendin Eva Braun 7 vooral Blondi haatte en regelmatig onder tafel schopte. ‘Dat hoeft ons niet te verbazen, want Hitler was, net als veel andere hondenliefhebbers, niet in staat dezelfde affectie te tonen voor een menselijk wezen; hij ‘smolt’ wanneer hij deze kwalijk riekende halve bloedverwant van de wolf te eten gaf, aaide of in de ogen staarde’, schrijft de klassieke hondenhater Wilson.
Niet alleen door Wilsons persoonlijke voor- en afkeuren is Hitler een merkwaardige biografie. Zonder veel noten heeft Wilson uit de losse pols alles opgeschreven wat hij over Hitler weet. Het resultaat is een even rommelig als vermakelijk boek dat de naam biografie niet verdient en niet in de schaduw kan staan van de bekende Hitler-biografieën van Joachim Fest 8 en lan Kershaw 9.

Herrie
Het boek eindigt met een tirade tegen ‘politieke correctheid’. Maar voor het zover is vertelt Wilson het verhaal van de wonderbaarlijke politieke opkomst en Götterdämmerung-achtige ondergang van Hitler, met kleine bijrollen voor de vrouwen in zijn leven en nazi-kopstukken als Joseph Goebbels 10 en Heinrich Himmler 11. Van hen vindt hij Hitlers hofarchitect en minister van Bewapening Albert Speer 12 de ‘meest Deprimerende’. Terwijl de Franse schrijver Laurent Binet 13 in zijn huidige bestseller HhhH, over de aanslag op top-SS’er Reinhard Heydrich 14, Speer beschrijft als een aristocraat, vindt Wilson hem wegens zijn ‘normaalheid’ het weerzinwekkendst van alle nazi’s: ‘kil en cynisch en zonder specifieke politieke overtuigingen.’

Hitler belt in de Berghof op de Obersalzberg in de Beierse Alpen, datum onbekend    Foto Lebrecht Authors

Anders dan de normale Speer was Hitler, zeker in zijn laatste jaren, volgens Wilson gek. Als hij beschrijft hoe Hitler in zijn laatste maanden in zijn Berlijnse bunker vaak wegdroomt bij de maquette van het nieuwe Linz, dat na oorlog de Europese kunsthoofdstad moet worden, noemt hij hem zelfs ‘totaal krankzinnig en buiten de werkelijkheid’. Als de bommen van het Rode Leger de bunker doen schudden, belt hij zijn generaal Karl Koller 15 met het verzoek wat minder herrie te maken.
Hoe een gek een heel volk wist te verleiden tot een orgie van geweld, kan Wilson niet verklaren. In zijn ‘Eindoordeel’, het interessantste deel van zijn boek waarin hij Hitler een plek probeert te geven in de 20ste-eeuwse geschiedenis, noemt Wilson hem ten slotte een mysterie dat tegelijkertijd ‘erg gewoon en volstrekt ongewoon’ was. Hitler was een ‘magiër’ die met zijn redenaarstalent, feilloze gevoel voor verleidelijke massaspektakels en uitgekiend gebruik van toen nieuwe media als radio en film de Duitsers betoverde. Maar zijn opvattingen waren heel gewoon, vindt Wilson. Zijn geloof in een primitief darwinisme vind je bijvoorbeeld ook bij ‘bijna alle natuurwetenschappers en bijna alle ‘weldenkende’ sociologen, politieke commentatoren en journalistieke betweters’, sneert hij. Verschil met hen is alleen dat Hitler uit het darwinisme de conclusie trok, dat de sterkste de zwakste mocht of zelfs moest doden. Ook zijn afkeer van het christendom in het algemeen en de rooms-katholieke kerk in het bijzonder was in de 20ste eeuw niet ongewoon, zijn geloof in techniek en wetenschap evenmin. Zelfs zijn antisemitisme werd door zeer velen in Europa en Amerika gedeeld.

Moderniteit
Voor Wilson is Hitler dan ook een ‘pionier van de moderne tijd’ die niet ten onrechte het nationaal-socialisme als de ‘natuurlijke consequentie van de Verlichting’ beschouwde. Wilson – die vroeger een overtuigd atheïst was, maar een paar jaar geleden het christelijke geloof omarmde – stelt bij Hitler zelfs een ’onwrikbaar geloof in de moderniteit vast’. Dat deelt hij met veel huidige ‘verlichte’ politici zoals Tony Blair 16, betoogt hij. Zoals Hitler vond dat iedereen een typemachine moest krijgen zodat niemand tijd hoefde te verspillen met het ontcijferen van slecht leesbaar gekrabbel, zo vond Blair als Brits premier dat elk schoolkind van staatswege over een laptop moest beschikken.

Karl May was de lievelingsschrijver van Adolf Hitler

Met zijn schildering van Hitler als ultramodernist en zijn benoeming van ‘linkse’ politici tot de erfgenamen van Hitler, draaft de tegenwoordig neoconservatieve Wilson wel erg ver door. Ongenoemd laat hij bijvoorbeeld dat Hitler lang niet op alle gebieden een ‘onwrikbaar geloof in de moderniteit’ had. Regelmatig maakt hij melding van Hitlers buitengewone belangstelling voor kunst en architectuur en zijn grote liefde voor de opera’s van Richard Wagner 17. Hij noemt hem zelfs ‘meer kunstenaar dan soldaat’, die het Duitse volk zag als een orkest dat hij kon dirigeren. Maar hij verzwijgt dat Hitler juist in de voor hem zo belangrijke kunsten niets in modernisme zag. Modernistische architectuur vond hij alleen geschikt voor fabrieken, niet voor woningbouw en zeker niet voor overheids- en partijgebouwen die altijd spartaans classicistisch moesten worden. Voor de beeldende kunst en muziek wees hij modernisme zelfs categorisch af. Zijn artistieke smaak was anti-modern: de 19de-eeuwse schilderkunst van vóór het impressionisme vond hij onovertroffen.
Zo was Hitler nóg mysterieuzer en complexer dan het beeld dat Wilson van hem geeft: hij was niet alleen ‘gewoon én ongewoon’, maar ook modern én anti-modern.

[1]	In: NRC Handelsblad, 20 april 2012.

[2]

Andrew Norman Wilson (*27 oktober 1950) is een Engels schrijver en publicist, die diverse biografieën op zijn naam heeft staan, zoals die van John Milton (* 9 december 1608 , † 8 november 1674), Leo Tolstoi, C. S. Lewis (voluit: Clive Staples Lewis, * 29 november 1898 , † 22 november 1963), Jezus Christus, Iris Murdoch (voluit: Dame Jean Iris Murdoch, * 15 juli 1919 , † 8 februari 1999), Dante Alighieri, Queen Victoria (voluit: Alexandrina Victoria van Hannover, * 24 mei 1819 , † 22 januari 1901, koningin van het Verenigd Koninkrijk van 1837 tot 1901 en keizerin van India van 1877 tot 1901), Queen Elizabeth II (voluit: Elizabeth Alexandra Mary, * 21 april 1926 , † 8 september 2022, koningin van het Verenigd Koninkrijk van 1952 tot 2022) en nu dus ook van Hitler.

[3]

Putzi Hanfstaengl (eigenlijk: Ernst Frans Sedgwick Hanfstaengl, * 2 februari 1887 , † 6 november 1975) was een geldschieter van Adolf Hitler, perschef van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken van 1933 tot 1937 en politiek adviseur van Franklin Delano Roosevelt (* 30 januari 1882 , † 12 april 1945, van 1933 tot 1945 president van de Verenigde Staten) van 1942 tot 1945.

[4]

Leo Tolstoi (eigenlijk Лев Николаевич Толсто́й/Lew Nikolajewitsch graaf Tolstoi, * 28 augustus [juliaans]/9 september 1828 [gregoriaans] , † 7 november [juliaans]/20 november 1910 [gregoriaans]) was een van de beroemdste Russische schrijvers, wiens „Война и Мир” („Oorlog en Vrede”) en „Анна Каренина” („Anna Karenina”) nog steeds tot de hoogtepunten van de wereldliteratuur behoren.

[5]	Jezus (* ± 4 v.C. , † ± 30 n. C.), ook wel Jezus Christus of Jezus van Nazareth genoemd en door christenen als zoon van God beschouwd, is de grondlegger van de christelijke godsdienst.

[6]

Dante (voluit: Dante Alighieri of Dante (Durante) di Alighiero degli Alighieri, * tussen 14 mei en 13 juni 1265 [juliaans] , † 14 september 1321) was een Italiaanse dichter, schrijver, filosoof en politicus. Zijn voornaamste werk staat bekend als „La divina commedia” („De goddelijke komedie”), een gedicht in drie delen over een reis door het hiernamaals, van het „Inferno” (Hel), door het „Purgatorio” (Vagevuur) naar het „Paradiso” (Paradijs), dat algemeen wordt beschouwd als een hoogtepunt van de wereldliteratuur. Andere werken van zijn hand – in het Latijn, het Italiaans en het Florentijns – zijn o.a. „Vita nuova”, „Rime”, „De vulgari eloquentia”, „Il Convivio”, „De Monarchia”, „Epistole” en „Eclogae”.

[7]	Eva Braun (voluit: Eva Anna Paula Braun, vanaf 29 april 1945: Eva Hitler-Braun, * 6 februari 1912 , † 30 april 1945) was de vriendin en vanaf 29 april 1945 echtgenote van Adolf Hitler.

[8]

Joachim Fest (voluit: Joachim Clemens Fest, * 8 december 1926 , † 11 september 2006) was een Duits journalist, schrijver en historicus. Bekende werken van Fest zijn „Hitler. Eine Biographie”, „Die unwissenden Magier. Über Thomas und Heinrich Mann”, „Im Gegenlicht. Eine italienische Reise”, „Wege zur Geschichte. Über Theodor Mommsen, Jacob Burckhardt und Golo Mann”, „Speer. Eine Biographie”, „Der Untergang. Hitler und das Ende des Dritten Reiches” en „Ich nicht. Erinnerungen an eine Kindheit und Jugend”.

[9]

Ian Kershaw (* 29 april 1943) is een Engels hoogleraar moderne geschiedenis aan de University of Sheffield. Niet alleen zijn tweedelige „Hitler 1889–1936: Hubris” en „Hitler 1936–1945: Nemesis” waren baanbrekend en zijn tot op de dag van vandaag beroemd, maar hij schreef ook o.a. de veelgeprezen boeken „The ‘Hitler Myth’. Image and Reality in the Third Reich”, „Weimar. Why did German Democracy Fail?”, „Stalinism and Nazism: Dictatorships in Comparison” (met Moshe Lewin), „Fateful Choices: Ten Decisions That Changed the World, 1940–1941”, „The End: Hitler’s Germany 1944-45” en „To Hell and Back 1914-1949”.

[10]

Joseph Goebbels (voluit: Paul Joseph Goebbels , * 29 oktober 1897 , † 1 mei 1945) was een Duits politicus en publicist. Hij was vanaf 1926 Gauleiter van Groot-Berlijn van de NSDAP; in 1929 werd hij gekozen als lid voor de Rijksdag namens dezelfde partij, waarvan hij spoedig daarna tevens Reichsleiter für Propaganda werd; vanaf de machtsovername door Hitler in 1933 was hij (tot 1945) Reichsminister für Volksaufklärung und Propaganda en president van de Reichskulturkammer; van 30 april tot 1 mei 1945 was hij de laatste rijkskanselier van het Derde Rijk.

[11]

Heinrich Himmler (voluit: Heinrich Luitpold Himmler, * 7 oktober 1900 , † 23 mei 1945) was leider van de SS (Reichsführer-SS) en een van de belangrijkste leiders van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP). Hij was een van de hoofdverantwoordelijken voor de Holocaust en daarmee een van de grote oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog.

[12]	Albert Speer (voluit: Berthold Konrad Hermann Albert Speer , * 19 maart 1905 , † 1 september 1981) was een Duits architect en stedenbouwkundige. Vanaf 1937 was hij rijksarchitect van de nazi’s en van 1942 tot 1945 rijksminister van Bewapening en Munitie.

[13]	Laurent Binet (* 19 juli 1972) is een Frans schrijver. Hij verkreeg bekendheid met zijn verzetsroman „HhhH” (acroniem voor Himmlers Hirn heißt Heydrich) uit 2010. Andere bekende en vertaalde boeken van hem zijn „Rien ne se passe comme prévu” en „La septième fonction du langage”.

[14]	Reinhard Heydrich (voluit: Reinhard Tristan Eugen Heydrich, * 7 maart 1904 , † 4 juni 1942) was een Duits nazileider, leider van de Sicherheitsdienst en de Gestapo en Reichsprotektor van Protectoraat Bohemen en Moravië van januari tot juni 1942.

[15]	Karl Koller (* 22 februari 1898 , † 22 december 1951) was een Duits generaal tijdens de Tweede Wereldoorlog, laatste stafchef van de Luftwaffe van november 1944 tot mei 1945.

[16]	Tony Blair (voluit: Sir Anthony Charles Lynton Blair KG, * 6 mei 1953) is een voormalig Brits politicus en diplomaat en premier van het Verenigd Koninkrijk van 1997 tot 2007 namens de Labour Party.

[17]

Richard Wagner (voluit: Wilhelm Richard Wagner, * 22 mei 1813 in Leipzig , † 13 februari 1883) was een Duits componist, dramaturg, dichter, schrijver, theaterregisseur en dirigent. Zijn opera’s „Die Feen”, „Das Liebesverbot oder Die Novize von Palermo”, „Rienzi, der Letzte der Tribunen”, „Der fliegende Holländer”, „Tannhäuser und der Sängerkrieg auf Wartburg”, „Lohengrin”, „Der Ring des Nibelungen, ein Bühnenfestspiel für drei Tage und einen Vorabend” (bestaande uit „Das Rheingold (Vorabend)”, „Die Walküre (Erster Tag)”, „Siegfried (Zweiter Tag)” en „Götterdämmerung (Dritter Tag)”), „Tristan und Isolde”, „Die Meistersinger von Nürnberg” en „Parsifal, ein Bühnenweihfestspiel” gelden nog steeds als het onbetwiste hoogtepunt van de Duitstalige operacomposities. Daarnaast heeft hij nog talloze orkestwerken, waaronder twee symfonieën, gecomponeerd.

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website