Winnetou leeft nog altijd

Oene van der Wal 1


RADEBEUL – Plechtige toespraken zullen er komende vrijdag worden gehouden op de begraafplaats van Radebeul. Daar ligt Karl May, Duitslands beroemdste schrijver begraven. ‘Het is een dag waarop we gedenken, niet vieren’, zegt René Wagner, directeur van het Karl May Museum even verderop.

Het witte praalgraf van Karl May springt eruit op de lommerrijke begraafplaats van het Oost-Duitse Radebeul. Het miezert, de grond is modderig. Er staan verse bloemen bij Mays laatste rustplaats, die oogt als een Griekse tempel. ‘Danke’ heeft iemand geschreven op een kartonnen Mustang die tussen de bloemen is gestoken. Het Karl May Museum zit in Villa Shatterhand, waar Karl May woonde. Bezoekers kunnen zich hier onderdompelen in Mays wereld.

Zijn werkkamer lijkt nog in gebruik te zijn. Op het bureau liggen volgeschreven blaadjes en een kroontjespen, Mays wandelstok hangt aan de rand. Een leeuwen- en een berenvel bedekken de vloer, de bekken opengesperd. Twee grote messen liggen op een tafeltje. De exotische spullen moesten gasten ervan overtuigen dat May een bereisd man was die de buitenlandse avonturen waarover hij schreef zelf had meegemaakt.

binding
In de prachtig gerestaureerde bibliotheek staan Mays eigen boeken. Op tafel ligt een landkaart uit een ver land. Ook een globe verwijst naar Mays hang naar verre droomwerelden als Noord-Amerika en de Oriënt. ‘De idealisering van het vreemde zag je al bij schrijvers als Herder 2, Schiller 3 en Novalis 4. Zij hadden een fascinatie voor de “nobele wilde”, die bij May culmineerde in de figuur van Apache-opperhoofd Winnetou’, zegt directeur Wagner.

‘Vroeger nam je niet zo makkelijk een vlucht naar Istanbul als nu’, aldus Wagner. ‘Als kind leerde je vreemde landen vooral via literatuur kennen.’ Hij heeft er een sterke binding met May aan overgehouden. Op zijn stropdas staan cowboys en indianen, aan zijn linkerhand draagt hij een zilverkleurige ring met een getooide indiaan.

blokhut
In een vitrine, naast drie grote geweren die May ooit bezat, staat een Nederlandse vertaling van een van zijn boeken. De Pelsjagers van den Rio Pecos heet het. Op de voorkant een fiere indiaan met een speer. ‘De Nederlandse uitgaven waren tot in de jaren dertig bekend om hun zeer fraaie vormgeving’, zegt Wagner. Nederland heeft na Duitsland en Zwitserland de meeste georganiseerde Karl May-liefhebbers.

In de achtertuin van Villa Shatterhand herinnert de blokhut ‘Bärenfett’ aan May. Het gebouwtje herbergt een van de belangrijkste etnografische collecties over Noord-Amerika’s indianen ter wereld. Bij Mays enige bezoek aan de Verenigde Staten, in 1908, nam hij diverse ‘relikwieën’ mee. Tot zijn teleurstelling vond hij slechts één indiaan bereid met hem op de foto te gaan.

mythe Mays werk was een enorm succes in Duitstalige streken. Daar zijn volgens Wagner meer dan honderd miljoen boeken verkocht. In zo’n veertig andere landen nog eens zoveel. Nog steeds is May de meest gelezen Duitse schrijver. ‘Iedereen heeft iets anders met zijn werk’, aldus Wagner. ‘Als je wat ouder wordt moet je er soms ook om gniffelen. Maar je ziet ook filosofische gedachten die je als kind ontgingen.’ Mays werk heeft thema’s die nog altijd actueel zijn, meent Wagner, zoals vriendschap, het christelijk geloof en tolerantie. ‘Zijn boodschap is dat het goede altijd overwint.’

Op enkele foto’s is May te zien als Old Shatterhand, zijn Duitse romanheld en de ‘bloedbroeder’ van Winnetou. ‘Ik ben echt Old Shatterhand en heb meegemaakt wat ik vertel’, schreef May ooit. Een verzinsel. Maar het museum voedt de mythe tot op de dag van vandaag. In 1891 ging May ’s nachts ‘als Old Shatterhand’ achter een inbreker aan, zo valt er te lezen. 5 Helaas voor May ontkwam de booswicht.

ook Nederland herdenkt Karl MayVanwege de honderdste sterfdag van Karl May vond onlangs in de aula van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag een symposium over hem plaats. Fans en kenners herdachten daar de nog immer populaire avonturenschrijver. Onder hen ook voormalig PvdA’er Ronald Plasterk 6, kunsteconoom Arjo Klamer 7, classicus Gerard Koolschijn 8, taalkundige Jaap van Marle 9, vertaler Gregor Seferens 10 en journalist Anneke van Ammelrooy 11.

Bij die gelegenheid verscheen ook de eerste bibliografie van de hand van Frits Roest 12: Honderddertig jaar Karl May in Nederland en België: de eerste Nederlandstalige bibliografie (1882-2012), verlucht met zo’n 1100 illustraties van alle boeken. Naast beschrijvingen van de talloze uitgaven uit de periode 1882-2012 bevat deze bibliografie veel aanvullende wetenswaardigheden over uitgevers, vertalers/bewerkers en illustratoren.

In de Koninklijke Bibliotheek zijn vitrines ingericht waarin uitgaven van zijn werk te zien zijn. Dat is een initiatief van de Nederlandse Karl May Vereniging, in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek en de Duitse Bibliotheek. De biografie is voor € 30 te bestellen via www.karl-may-vereniging.nl


[1]In: Nederlands Dagblad, 26 maart 2012.
Een wat uitgebreidere versie van dit artikel was op 16 maart 2012 onder de titel „Het goede overwint. Karl May had een rijke fantasie, maar hij was ook een groot fantast”, met een andere foto en met auteursnaam naast Oene van de Wal ook Hans Willems. In De Stentor van 19 maart 2012 was eveneens een ingekorte versie te lezen onder de titel „Mythe Old Shatterhand leeft” met als auteursnaam alleen Oene van der Wal.
[2]Johann Gottfried Herder (* 25 augustus 1744 , † 18 december 1803; sinds 1802 von Herder) was een Duitse dichter, filosoof en theoloog. Als dichter gold hij als de belangrijkste voorloper van de Sturm und Drang-beweging en had hij invloed op Duitse dichters als Goethe (* 28 augustus 1749 , † 22 maart 1832) en Schiller (* 10 november 1759 , † 9 mei 1805). Samen met Goethe schreef hij in 1773 het manifest „Von deutscher Art und Kunst”. Naast Goethe, Schiller en Wieland (voluit: Christoph Martin Wieland, * 5 september 1733 , † 20 januari 1813) is hij een van de grote vier van de Weimarer Klassik. Verdere bekende werken van Herder zijn o.a. „Ueber die neuere Deutsche Litteratur. Eine Beilage zu den Briefen, die neueste Litteratur betreffend”, „Plastik: Einige Wahrnehmungen über Form und Gestalt aus Pygmalions bildendem Traume”, „Volkslieder”, „Volkslieder. Nebst untermischten andern Stücken”, „Briefe zur Beförderung der Humanität”, „Terpsichore”, „Christliche Schriften” en „Der Cid”.
[3]Friedrich Schiller (voluit: Johann Christoph Friedrich Schiller, * 10 november 1759 , † 9 mei 1805; sinds 1802 von Schiller) was een Duitse arts, historicus, dramaturg, dichter en filosoof. Bekende werken van hem zijn (o.a.) „Die Räuber”, „Die Verschwörung des Fiesco zu Genua”, „Kabale und Liebe”, „An die Freude”, „Don Karlos”, „Die Götter Griechenlandes”, „Geschichte des Abfalls der vereinigten Niederlande von der spanischen Regierung”, „Geschichte des Dreißigjährigen Kriegs”, „Hektors Abschied”, „Die Kraniche des Ibykus”, „Der Ring des Polykrates”, „Die Bürgschaft”, „Das Lied von der Glocke”, „Wallenstein-Trilogie” (=„Wallensteins Lager”, „Die Piccolomini” en „Wallensteins Tod”), „Maria Stuart”, „Die Jungfrau von Orléans”, „Die Braut von Messina” en „Wilhelm Tell”.
[4]Novalis (pseudoniem van Georg Philipp Friedrich von Hardenberg, * 2 mei 1772 , † 25 maart 1801) was een Duits schrijver, dichter en filosoof. Van zijn lyrische, epische en filosofische werken zijn o.a. bekend gebleven „Klagen eines Jünglings”, „Blüthenstaub”, „Glauben und Liebe oder Der König und die Königin”, „Hymnen an die Nacht”, „Europa.”, „Die Lehrlinge zu Sais”, „Heinrich von Ofterdingen” en „Geistliche Lieder”.
[5]In de nacht van 27 op 28 mei 1891, nauwelijks anderhalve maand nadat ze in „Villa Agnes” (hoek Lößnitzgrundstraße/Nizzastraße) waren komen wonen, werd er bij de Mays inderdaad ingebroken door de draaideurcrimineel Otto Theodor Röske (* 6 februari 1867 , † ?). De dief, die als schilder op 17 maart 1890 werkzaam was geweest in de villa en toen een plattegrondje had getekend, werd een paar dagen later in zijn kraag gevat, maar een en ander had wel tot gevolg dat Karl May uit angst de woning zowat tot een vesting liet verbouwen, allesbehalve Old Shatterhand-achtig!
[6]Ronald Plasterk (voluit: Ronald Hans Anton Plasterk, * 12 april 1957) is een voormalig Nederlands politicus, wetenschapper en ondernemer. Van 22 februari 2007 tot 23 februari 2010 deed hij verwoede pogingen om als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Balkenende IV het Nederlandse onderwijs op PvdA-wijze nog verder de vernieling in te helpen; in kabinet Rutte II keerde hij tussen 5 november 2012 tot 26 oktober 2017 terug als minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
[7]Arjo Klamer (* 31 juli 1953) is een Nederlandse hoogleraar in de economie van de kunst en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en sinds 2014 wethouder Sociale Zaken en Participatie in Hilversum namens de Socialistische Partij.
[8]Gerard Koolschijn (* 1945) is een Nederlands classicus, schrijver en vertaler. Hij legde zich toe op de vertaling van klassieke literatuur, met name van de Attische tragedie en de filosoof Plato. Voor zijn vertalingen heeft hij diverse prijzen gewonnen.
[9]Prof. Dr. Jaap van Marle (* 1950) is decaan aan de faculteit Cultuurwetenschappen van de Open Universiteit Nederland. Hij is gespecialiseerd in het Nederlands buiten Nederland, in het bijzonder in de Verenigde Staten.
[10]Gregor Seferens (* 23 februari 1964) is een Duits vertaler die Nederlandse boeken in het Duits vertaalt. Hij promoveerde op het onderwerp „Die Rezeption Karl Mays in den Niederlanden”.
[11]Anneke van Ammelrooy (* 1955) is een Nederlandse journaliste, o.a. van De Volkskrant en De Groene, en vertaalster. Van haar hand is o.a. het artikel „Karl May is al 70 jaar dood, maar zijn lezers gaan nog steeds met elkaar op de vuist”, dat op 3 april 1982 in De Volkskrant verscheen.
[12]Frits Roest (voluit: Frederik Christiaan Roest, * 2 juni 1944) is een Nederlands bioloog, verbonden aan de Universiteit Wageningen, en Karl May-verzamelaar en -kenner; hij is de voorzitter van de Karl-May-Vereniging voor Nederland en België, die sinds 2006 bestaat.



Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

Terug naar de Karl May-startpagina.

Terug naar de Apriana-startpagina.



Google
www op deze website