Hagenaar Jan Willem van der Jagt weet het nog als de dag van gisteren. Zijn eerste boek van Karl May, De oase in de Llano Estacado, kocht hij in september 1962 voor ƒ 1,75 bij boekhandel Wattez in de Papestraat. Eigenlijk had hij die zomer al eerder van zijn moeder een Duitstalig boek van de vermaarde Duitse schrijver gekregen. Op vakantie in Duitsland: Der Schatz im Silbersee.

Hij had zich er met een minimum aan Duitse kennis aan gewaagd en was geboeid geraakt. Vanaf die tijd is zijn fascinatie alleen maar groter geworden. Hij werd verzamelaar en geldt nu als een van de grotere Karl May kenners van Nederland. Jan Willem van der Jagt: “Zoals andere leerlingen aan het ’s-Gravenhaags Christelijk Gymnasium (het tegenwoordige Christelijk Gymnasium Sorghvliet) aan de Groot Hertoginnelaan, las ik graag Biggles 2 en Jules Verne 3, maar Karl May heeft mij veel meer gegrepen. In twee jaar rijd had ik 25 delen van de eerste Spectrum pocket serie bijeen gespaard. En nu, vijftig jaar later, heb ik mede dank zij eBay een verzameling van meer dan duizend Nederlands- en Duitstalige uitgaven.”

Gedeelde passie
Een andere kenner en verzamelaar is oud Hagenaar en telg uit een bekend oud slagersgeslacht Frits Roest 4, die zijn eerste Karl May boek leende bij de bibliotheek aan de Roemer Visscherstraat, nadat zijn vader hem getipt had. Frits Roest: “Ik leende elke uitgave die er maar te vinden was in dat gebouw en daarna fietste ik stad en land af om nog ontbrekende exemplaren te vinden en te verslinden.”
Frits Roest zat ook op het Christelijk Gymnasium, zoals een derde leerling, Gerard Koolschijn 5, maar de drie wisten toen niet van elkaar dat zij een passie deelden. Frits Roest wordt bioloog-visserijspecialist bij de Wereldvoedselorganisatie FAO en later bij het Rijk en Gerard Koolschijn evenals Jan Willem van der Jagt leraar Grieks en Latijn. Pas wanneer het pensioen in zicht komt, brengt het toeval ze samen rond de oprichting van de Karl May Vereniging in 2006. Dat was een initiatief van de Bilthovenaar Joan Oosterbaan 6 die bij zijn overlijden in 2008 zijn unieke collectie Nederlandse uitgaven, waaronder veel eerste drukken naliet aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

Kwartje per stuk
Wie kende ze eigenlijk niet in de jaren zestig? De helden van het Wilde Westen: Winnetou, Old Shatterhand. En van het Midden-Oosten: Kara Ben Nemsi en Hadschi Halef Omar. Een fan was ook Ronald Plasterk 7, oud-minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, die eveneens opgroeide in Den Haag. “De eerste grotere serie boeken die ik als kind bezat was die van Karl May (ik had al wel zes deeltjes Pietje Bell 8, en wat Kameleons 9). Ik had niet zoveel zakgeld, maar had ergens in de buurt (ik geloof in de Gaardes, wij woonden op het Hoogveen) een winkeltje in tweedehands boeken ontdekt. Ik meen dat de oude delen per stuk een kwartje kostten. Zo af en toe fietste ik er heen, en kocht ik er twee of drie. Uiteindelijk had ik de hele serie, inclusief de delen over Kara Ben Nemsi. Het was een behoorlijke plank vol. Het waren boeken die je als lagere schooljongen prima begreep, maar die je niet het gevoel gaven dat je een kinderboek zat te lezen, dit was de echte wereld!”

Ingewijde
Als Karl May lezend kind voelde je je ingewijde worden in een groter verhaal. Een verhaal van strijd tussen goed en kwaad, van overleven in barre oorden, en van het eeuwige streven naar vrede tussen mensen en volkeren. Jan Willem van der Jagt zoekt naar verdere verklaringen van het succes van de schrijver, van wiens geniale penvoering wereldwijd meer dan 200 miljoen boeken werden verkocht. “Hij was een meester-verteller, die een ijzersterke plot combineerde met een meeslepende verteltrant. Hij nam je mee op reis, plaatste zijn verhalen in een historische context, in de wereld van ontdekkingsreizigers, het Wilde Westen en de Oriënt. Wat ons destijds misschien het meest heeft aangesproken was het opkomen voor onderdrukten van toen: de indianen, de koerden, die in het verdomhoekje zaten. Heel veel van wat hij beschreven heeft en wat hij nastreefde is nog steeds actueel.”

Heldendaden
Karl May ontsnapt niet helemaal aan de negentiende-eeuwse beeldvorming, als hij bijvoorbeeld in het boek De zoon van de berejager de neger Bob opvoert als een bediende die in een gebroken taaltje spreekt. “Maar” – zo zegt Jan Willem van der Jagt – “bij Karl May wordt die bediende wel voor vol aangezien en verricht hij net als de blanke hoofdpersonen en hun rode broeders grootse heldendaden. De humanitaire, de menselijke kant is bij Karl May sterk ontwikkeld, de rook van de vredespijp kringelt geregeld omhoog. De liefde voor de schepping klinkt in al zijn verhalen door, wat diepere waarden biedt die men bij andere schrijvers vaak mist.”

– Jan Willem van der Jagt voor zijn Karl May boekenkast. –

Veel humor
“Er zit veel humor in zijn boeken,” vervolgt Van der Jagt, “je leerde iets over vreemde culturen zoals de Islam. Daarnaast citeerde hij in zijn boeken brokstukken van indianentalen, Arabisch, Turks, Chinees. Bij Karl May heet de indiaan niet Witte Veder 10, maar Tangua of Vupa-Umugi of hoe ze ook allemaal mogen heten. Het zijn intrigerende details die kleur geven aan de verhalen.” Jan Willem van der Jagt snapt best dat de jongeren van nu andere voorkeuren aan de dag leggen. Er wordt in zijn algemeenheid minder gelezen. Er is meer concurrerend vertier van de televisie en het internet. De scholen hebben al veel moeite leerlingen vertrouwd te maken met hedendaagse schrijvers. Minder dan vroeger komen de schrijvers van de vorige generaties aan bod. “Karl May is cultureel erfgoed geworden, hij heeft generaties van Nederlanders mede gevormd, maar hij is vandaag geen levende werkelijkheid meer.”
Toch blijft de schrijver een aanrader!

Symposium
Babyboomers, jongeren, belangstellenden van alle leeftijden zijn vrijdagmiddag 16 maart om 13.30 uur welkom op het Karl May Symposium in de Aula van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. De organisatie is in handen van de Karl May Vereniging en de Duitse Bibliotheek (gevestigd aan de Witte de Withstraat).
Aanleiding is de honderdste sterfdag van Karl May (30 maart 1912), die met name in Duitsland maar in veel meer landen groots herdacht wordt. Doel is om de schrijver te eren en te gedenken en wellicht te omrukken aan een voortijdige aftocht in de vergetelheid. Ronald Plasterk spreekt een openingswoord. Je kunt er kennis maken met de fantastische collectie van de Koninklijke Bibliotheek en met een nieuwe bibliografie, maar vooral worden er interessante nieuwe visies op Karl May ontvouwd. Meer informatie over deelname en aanmelding is te vinden op www.karl-mayvereniging.nl of bij Frits Roest (emailadres, telefoonnummer).

[1]	In: De Oud-Hagenaar : Krant voor de 50-plusser, 21 februari 2012.

[2]

Biggles (voluit: James Bigglesworth) is de hoofdpersoon uit de honderdeendelige Biggles-serie van W. E. Johns (voluit: William Earl(e) Johns, * 5 februari 1893 , † 21 juni 1968), een Engelse piloot en auteur, die in totaal meer dan honderdzestig boeken schreef. Van deBiggles-serie zijn inmiddels 99 delen in het Nederlands vertaald; stand: 2023.

[3]

Jules Verne (* 8 februari 1828 , † 24 maart 1905) was een Frans auteur van avontuurlijke reisbeschrijvingen met nieuwe technieken, naar vele delen van de aarde en naar onbekende gebieden zoals de diepzee, het binnenste van de aarde en de maan. Hij wordt vaak gezien als de vader van de sciencefiction. Tot zijn bekendste romans behoren „Voyage au centre de la terre”, „De la terre à la lune”, „Vingt mille lieues sous les mers”, „Autour de la lune”, „Le tour du monde en quatre-vingts jours ” en „Michel Strogoff”.

[4]	Frits Roest (voluit: Frederik Christiaan Roest, * 2 juni 1944) is een Nederlands bioloog, verbonden aan de Universiteit Wageningen, en Karl May-verzamelaar en -kenner; hij is de voorzitter van de Karl-May-Vereniging voor Nederland en België, die sinds 2006 bestaat.

[5]	Gerard Koolschijn (* 1945) is een Nederlands classicus, schrijver en vertaler. Hij legde zich toe op de vertaling van klassieke literatuur, met name van de Attische tragedie en de filosoof Plato. Voor zijn vertalingen heeft hij diverse prijzen gewonnen.

[6]

„Joan Christian Oosterbaan (* 19 februari 1928 , † 21 juni 2008) was een Nederlandse Karl May-kenner en -bibliograaf. Van zijn hand zijn de boeken „Een Ketting van Boeken”, „Karl Mays Bonanza van Boeken bij Becht” (met F.C. Roest), „Boeken zoeken in alle hoeken: de 21 zeldzaamste in Nederland”, „Karl May, de ‘verschreven’ schrijver”, „Lezen leren. Colportageromans: de vijf van Karl May”, (met F. C. Roest) en „Karl May Verzamelaars Compendium”.

[7]

Ronald Plasterk (voluit: Ronald Hans Anton Plasterk, * 12 april 1957) is een voormalig Nederlands politicus, wetenschapper en ondernemer. Van 22 februari 2007 tot 23 februari 2010 deed hij verwoede pogingen om als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Balkenende IV het Nederlandse onderwijs op PvdA-wijze nog verder de vernieling in te helpen; in kabinet Rutte II keerde hij tussen 5 november 2012 tot 26 oktober 2017 terug als minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

[8]	Pietje Bell is een achtdelige, Nederlandse jongensboekenserie, geschreven door Chris van Abkoude (voluit: Christiaan Frederik van Abkoude, * 6 november 1880 , † 2 januari 1960).

[9]

De Kameleon is een zestigdelige serie kinderboeken van de hand van de Friese auteur Hotze de Roos (* 24 november 1909 , † 15 oktober 1991); na zijn dood werden nog enkele delen geschreven door Fred Diks (* 1 juli 1955) en zichzelf B.M. de Roos (dit zijn Bies van Ede (* 27 april 1957) en Maarten Veldhuis (* 1956)), M. de Roos (d.i. Maarten Veldhuis (* 1956)) resp. P. de Roos (d.i. Piero Stanco (* 6 september 1958, directeur van Uitgeverij Kluitman Alkmaar) noemende figuren.

[10]	Witte Veder was de krom pratende, katholieke indiaanse vriend van Bob Stanhope alias Arendsoog; beide zijn figuren uit de Arendsoog-serie van Jan Nowee (* 17 juli 1901 , † 9 oktober 1958) en later diens zoon Paul Nowee (* 25 juni 1936 , † 30 september 1993).

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website