Arthur Japin 2 struint de hele wereld af voor zijn historische romans. Na Ghana en Italië is hij voor het vandaag verschenen De overgave neergestreken in het Wilde Westen van de negentiende eeuw.

Arthur Japin                                               Foto: Corbino

Wie over het Wilde Westen schrijft, roept onvermijdelijk Karl May (1842-1912) in herinnering. Deze Duitse schrijver ontsloot met de avonturen van Old Shatterhand voor miljoenen lezers een wereld vol pioniers, pelsjagers en indianen en ging vervolgens de geschiedenis in als een fantast omdat hij zijn werkkamer in Saksen nooit uit was geweest 3.
Dat May thuis bleef. was zo erg niet. De fout zat er vooral in dat hij deed alsof hij alles ter plekke had meegemaakt – van het bizons schieten tot en met het scalperen van blanken. En toen decennia later de film- en televisie-industrie zijn genre in een geldmachine veranderde – de Western – werd het helemaal onmogelijk om het Wilde Westen nog serieus te nemen.
In die zin is her opmerkelijk en zelfs moedig dat Arthur Japin zijn nieuwe roman De Overgave in de eerste helft van de negentiende eeuw in Texas situeert, het decor van May, toen de Verenigde Staten nog niet verenigd waren en het land ‘veroverd moest worden’ op de oorspronkelijke bevolking. Maar anders dan May heeft hij niet alles verzonnen. Japin baseerde zich (als vanouds) op waargebeurde verhalen en deugdelijke bronnen.
Hoofdpersoon is Sally Parker, die met haar tweede man en een aantal gezinnen een nederzetting sticht op een afgelegen plek in Texas. Officieel doel is het verspreiden van het christelijk geloof en de blanke beschaving. Maar de ware drijfveer van de pioniers – en dat beschrijft Japin zeer overtuigend – is een drang naar vrijheid, daar te wonen waar niemand wat over je te zeggen heeft.
Veel plezier beleven de pioniers niet aan hun avontuur. Eerst dreigen ze hun nederzetting te verliezen door een politiek spel en als dat gevaar lijkt afgewend, worden ze overvallen door de Comanche Indianen. Op dat punt aangekomen, ontaardt alle in de roman opgebouwde spanning in een gruwelijke slachting onder de mannen en de ontvoering van vrouwen en kinderen.
Daarna begint De overgave pas echt. Sally Parker wordt neergezet als een verbitterde, maar onvermurwbare vrouw die alles te werk stelt om de brokstukken van haar familie bijeen te rapen. De zoektocht bestrijkt uiteindelijk vele jaren en is een ramp op zich: dochters blijken dood, gek geworden of doorverkocht, kinderen zijn ‘verwilderd’ en hun afkomst vergeten.
Tegen die tijd dringt zich de vraag op wat Japin met dit verhaal wil vertellen. Was zijn meesterwerk De zwarte met het witte hart op de eerste plaats een roman over ontworteling en ging Een schitterend gebrek over de kloof tussen gevoel en ratio, uit De overgave is veel minder makkelijk één thema omhoog te tillen.
Zo lijkt het verhaal van de taaie Sally Parker onder meer een pleidooi voor het gezin als hoeksteen van de samenleving. Als het gezin uiteen is geslagen, zijn haar nakomelingen het enige wat Parker nog op de been houdt. Maar De overgave is ook een verhaal over volharding en vergeving, een hart onder de riem voor mensen die ondanks alle tegenslagen blijven vechten en hopen, zelfs als de strijd verloren is.
Daarnaast spreekt Japin zich, net als in het Boekenweekgeschenk De grote wereld, uit over ongelijkheid tussen bevolkingsgroepen en het integratievraagstuk. Het beeld dat hij daarvoor gebruikt is sterk. Parker krijgt op een bankje van haar achterkleinzoon, een Indiaan, uitleg over het lot van zijn volk. Heel subtiel vraagt hij haar steeds een stukje verder naar de rand op te schuiven.
Niet alles wordt even goed gedoseerd in dit kloeke boek. De ingrepen om de als één lange terugblik vertelde monoloog ook literair spannend te houden, doen soms erg gekunsteld aan. Zijn stijl is hier en daar zelfs wat temerig en larmoyant. De overgave is geen roman waarmee De zwarte met her witte hart en Een schitterend gebrek wordt overtroffen. Maar het bewijs dal Japin een verteller is, die exact weet hoe hij lezers moet verleiden en meeslepen, is opnieuw geleverd.

www op deze website