BERLIJN - Daar staat het, achter glas in een museum in Berlijn: het met zilveren punaises versierde geweer van de grote held Winnetou.
Vandaar ook ‘de zilverbuks.’ De Duitse schrijver Karl May (1842-1912) had het van zijn indianenvriend gekregen als herinnering.
Zei hij.
Thuis in Saksen vormde het wapen het bewijs van zijn reis door het wilde Westen. Net als het cowboypak dat May zelf gedragen zou hebben in Amerika. Old Shatterhand, de romanfiguur en vriend van Winnetou, was hij dan ook eigenlijk zelf.
„Miljoenen lezers hebben dit voor waar aangenomen en zijn boeken verslonden”, zegt dr. Johannes Zeilinger 2, medesamensteller van de eerste grote overzichtstentoonstelling van Karl May in het Duits Historisch Museum in Berlijn. „In
1904 bleek dat Karl May nooit in Amerika was geweest toen hij die verhalen schreef. Net zo min was hij in het Midden Oosten geweest, maar toch was zijn Oriëntcyclus net zo’n succes. Ook hier beweerde Karl May dat de hoofdfiguur, Kara Ben Nemsi, eigenlijk niemand
anders dan hijzelf was. Hij is later alsnog naar Amerika en het Verre Oosten 3 gereisd, maar dat beviel hem niet. De werkelijkheid blokkeerde zijn fantasie.”
Johannes Zeilinger is medesamensteller van de eerste grote overzichtstentoonstelling van Karl May in het Duits Historisch Museum in Berlijn. foto David Heerde/GPD
Karl May, geboren in 1842 in een arm milieu in het Saksische Ernstthal, kende een moeizame start in het leven. Gebrek aan geld leidde tot kleine diefstalletjes, oplichterij en schulden. Hij slaagde er nog in een lerarenopleiding te voltooien, maar mocht zijn vak niet meer uitoefenen toen hij voor de zoveelste 4 keer achter de tralies moest. Na zijn vrijlating in 1874 begon hij als schrijver van doktersromannetjes.
„Het Duitse keizerrijk maakte een bloeiperiode door en er was veel vraag naar auteurs”, zegt Zeilinger. „Ook bestond er een groot verlangen naar verre oorden. Keizer Wilhelm de Tweede 5 was bezeten van de Oriënt en ging er graag naar toe. Exotische types kwamen ook hierheen.” Zeilinger wijst in het
museum op een affiche van de ‘Dinka-Neger-Karavaan’, die op 25 augustus 1894 neerstreek in Berlijn. „Daar kon je iemand uit Afrika in het echt zien. Dat was zeer populair.” Karl May was niet de enige die begon te schrijven over het exotische buitenland. „Maar hij was wel de eerste die heldenfiguren gebruikte in zijn verhalen.
Dat sloeg aan, dwars door alle sociale milieus en alle leeftijden. Karl May bepaalde voor een hele generatie het beeld van indianen en arabieren. In de hunkering naar nieuwe landen, schonk May hen met zijn verhalen een gevoel van vrijheid. Hij was de Harry Potter 6 van zijn tijd.” De laatste jaren van zijn leven was Karl May een pacifist. „Dat had hij in zijn boeken al laten zien”, zegt Zeilinger. „Winnetou was een edel mens, wars van onnodig geweld. Kara Ben Nemsi had een Arabische vriend, dat was in die tijd onmogelijk: een held die een buitenlandse vriend had.
Vermeend racisme bij May is onzin, hij gebruikte misschien wel stereotypen die nu niet meer zouden kunnen. Maar dat is de tijdgeest.” Vanwege de leugens en zijn criminele verleden, stierf de schrijver in 1912 in eenzaamheid. Maar hij raakte niet in vergetelheid. Wereldwijd zijn zo’n tweehonderd miljoen boeken van hem verkocht. Drie generaties groeiden met hem op. Winnetou zou nog tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw zeer tot de verbeelding spreken. Op de tentoonstelling in Berlijn is een brief te zien van een gravin aan Karl May. Ze beschrijft haar bewondering voor Winnetou en vraagt om een pluk haar van de held. „Dan was Karl May niet de beroerdste”, lacht Zeilinger. „Hij stuurde dan gewoon een stuk paardenstaart op. Hij had een fascinerende fantasie.”
▣ ‘Karl May - Imaginäre Reisen’, Duits Historisch Museum Berlijn, tot 6 januari 2008.
In: De Stentor, 12 september 2007.
Hetzelfde artikel, maar dan onder de titel „De grenzeloze fantasie van aartsbedrieger Karl May”, verscheen in vrijwel dezelfde bewoordingen ook op 12 september 2007 in het Noord-Hollands Dagblad (en mogelijk nog in meer kranten die destijds aangesloten waren bij de HDC-Media-groep).
Dr. Johannes Zeilinger (* 1948) is een sportmedicus en Karl-May-onderzoeker in Berlijn. Vanaf 2007 tot 2019 was hij voorzitter van de Karl-May-Gesellschaft. Naast enkele bijdragen in de Mitteilungen der Karl-May-Gesellschaft en het Jahrbuch der Karl-May-Gesellschaft schreef hij in 2000 het boekje „Autor in fabula. Karl Mays Psychopathologie und die Bedeutung der Medizin in seinem Orientzyklus” en gaf hij in 2007 de bundel „Karl May in Berlin” uit.
De reis naar (het noordoosten van) de Verenigde Staten vond inderdaad ruim ná 1904 plaats, namelijk van 16 september t/m 27 oktober 1908, maar de Oriëntreis viel vóór 1904, te weten van 24 maart 1899 t/m 31 juli 1900!
Niet „na de zoveelste keer”, maar al vóór zijn eerste keer! De zogenaamde horlogediefstal gebeurde net voor Kerstmis 1861; Mays veroordeling tot zes weken cel werd door procesgang en beroep uitgesteld tot 8 september tot 20 oktober 1862, maar in juni 1862 was Mays naam al uit het Saksische lerarenregister geschrapt.
Wilhelm II. (voluit: Friedrich Wilhelm Viktor Albert von Preußen, * 27 januari 1859 , † 4 juni 1941) was de laatste koning van Pruisen en keizer van het Duitse Rijk van 15 juni 1888 tot 9 november 1918. Van vaderszijde was hij de kleinzoon van Wilhelm I., van moederszijde van koning Victoria van het Verenigd Koninkrijk.
Harry Potter is de hoofdpersoon uit een zevendelige fantasy-serie van de Britse schrijfster J. K. Rowling (voluit: Joanne (Jo) Rowling, * 31 juli 1965).
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
Terug naar de Karl May-startpagina.
Terug naar de Apriana-startpagina.
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
