Wat hebben Clint Eastwood 2, James Stewart 3, John Wayne 4 en Obe Postma 5 gemeen? Ze staan alle vier in het jongste nummer van Bzzlletin, dat aan westerns gewijd is. Hoe Postma daarin verzeild is geraakt is een raadsel, dat in het blad niet opgelost wordt. Waarschijnlijk heeft het te maken met het verschijnen van zijn vertaalde gedichten. De andere drie hebben meer met de mythen rond het Wilde Westen te maken, al zijn de korte verhaaltjes die het blad aan hen wijdt nogal obligaat.

Veel aardiger is het verhaal over Johannes Nowee (1901-1958) 6, de onderwijzer uit Arnhem, die de schepper van de katholieke cowboyheld Arendsoog werd. Ron Elshout 7, schrijver van het stuk en als jongen gretig lezer van Arendsoog, had altijd aangenomen dat Nowee wel een Amerikaan zou zijn, net zoals veel mensen dat van de Duitser Karl May aannemen. Maar Nowee schreef, naast zijn werk als hoofd van een jongensschool in Den Haag, ook jeugdboeken voor uitgeverij Spaarnestad 8.

In 1934 berichtte hij zijn uitgever dat hij met een cowboyverhaal bezig was („het draagt de titel van ‘Arendsoog’ en is bedoeld als tegenhanger van de Karl-Mayboeken”) en dat het misschien meer is voor de reeks voor de Rijpere Jeugd. Voor hij het manuscript opstuurde, had frater Ludwinus 9 van de katholieke Keurraad er eerst naar gekeken, een paar wijzigingen voorgesteld en het verder goedgekeurd. Het boek ademde verder de juiste geest, waarin bij roodhuiden „het heidendom er zo ingeroest zit” en Arendsoog het ‘gij zult niet doden’ altijd voor ogen houdt. De uitgever ging niet akkoord. De serie voor de Rijpere Jeugd was stopgezet, en voor jongere kinderen vond de uitgever het verhaal ongeschikt. Een tegenhanger van Karl May, zo schreef hij, zou „het opwindende en verruwende van deze moeten missen en daarentegen een opvoedkundige strekking in katholieke geest (dienen te) bezitten”. Hij ziet dat Nowee dat wel geprobeerd heeft, maar: „Tegenover het knallen van zóóveel schoten heeft ‘de Geest’ geen kans.” Nowee ging naar uitgeverij Malmberg 10 in Den Bosch. Waar overigens het succes van de serie tot na de Tweede Wereldoorlog op zich liet wachten. In 1958 overleed Nowee, en hij liet een onvoltooid twintigste deel achter, ‘Arendsoog en de goudkoorts’. Zijn zoon Paul 11 (de achtste van veertien kinderen) nam de pen op, en omdat niemand de plek kon aanwijzen waar hij het boek had overgenomen, mocht hij van de uitgever doorgaan. Inmiddels is dat wel bekend: het laatste dat J. Nowee schreef was „De volgende dag was Percy verdwenen” (pagina 76). Paul Nowee schreef 43 delen, en toen hij in 1979 overleed liet hij een testament na dat uitdrukkelijk voorschreef dat „de serie ‘Arendsoog’ nimmer, in welke vorm en door welke persoon dan ook, wordt voortgezet’.

Illustratie uit een van de Arendsoogdelen.

Bzzlletin 254, verschijnt acht keer per jaar. Uitgeverij Bzztôh, Den Haag; abonnement ƒ 76,50, los nummer ƒ 12,50.

[1]	In: Leeuwarder Courant : hoofdblad van Friesland, 6 mei 1998.

[2]

Clint Eastwood (voluit: Clinton Eastwood, * 31 mei 1930) is een Amerikaans filmacteur, filmproducent en filmregisseur, die zich na zijn filmcarrière in de politiek begaf, o.a. als burgemeester van Carmel-by-the-Sea/Ca. Bekende films waarin hij speelde, zijn o.a. „A Fistful of Dollars”, „For a Few Dollars More”, „The Good, the Bad and the Ugly”, „Le streghe”, „Hang ’Em High”, „Coogan’s Bluff”, „Where Eagles Dare”, „Kelly’s Heroes”, „Play Misty for Me”, „Dirty Harry”, „Magnum Force”, „Thunderbolt and Lightfoot”, „The Outlaw Josey Wales”, „Escape from Alcatraz”, „Bronco Billy”, „Tightrope”, „Pink Cadillac”, „Unforgiven”, „The Bridges of Madison County”, „Midnight in the Garden of Good and Evil”, „Space Cowboys”, „Million Dollar Baby”, „Flags of Our Fathers”, „Letters from Iwo Jima”, „Invictus” en „J. Edgar”.

[3]

James Stewart (voluit: James (Jimmy) Maitland Stewart, * 20 mei 1908 , † 2 juli 1997) was een Amerikaans filmacteur, die in meer dan honderd films schitterde, zoals: „Mr. Smith Goes to Washington”, „The Philadelphia Story”, „It’s a Wonderful Life”, „Winchester ’73”, „Broken Arrow”, „Thunder Bay”, „The Glenn Miller Story”, „Rear Window”, „The Man from Laramie”, „The Man Who Knew Too Much”, „The Spirit of St. Louis”, „Vertigo”, „Anatomy of a Murder”, „The Man Who Shot Liberty Valance”, „How the West Was Won” en „Airport ’77”; verder speelde hij een rolletje in de televisieserie North and South.

[4]

John Wayne (geboren als Marion Robert Morrison, * 26 mei 1907 , † 11 juni 1979) was een Amerikaans acteur voornamelijk actief tussen 1926 en 1976. Aanvankelijk had hij enkele bijrollen in stomme films, maar hij stapte al snel over op de, toen nieuwe, geluidsfilm. Het bekendst werd hij door zijn rollen in westerns en na de Tweede Wereldoorlog ook in toenemende mate in oorlogsfilms; hij speelde in meer dan tweehonderd films, waaronder: „Girls Demand Excitement”, „Ride Him, Cowboy”, „Baby Face”, „’Neath The Arizona Skies”, „Blue Steel”, „Texas Terror”, „The Lonely Trail”, „Stagecoach”, „The Long Voyage Home”, „Back to Bataan”, „Fort Apache”, „Red River”, „She Wore a Yellow Ribbon”, „Sands of Iwo Jima”, „Rio Grande”, „Operation Pacific”, „Hondo”, „The Wings of Eagles”, „The Horse Soldiers”, „Rio Bravo”, „The Alamo”, „The Comancheros”, „The Man Who Shot Liberty Valance”, „How the West Was Won”, „The Longest Day”, „McLintock!”, „The Sons of Katie Elder”, „El Dorado”, „The Green Berets”, „Rio Lobo”, „Chisum”, „The Cowboys”, „The Train Robbers”, „U.S. Marshal” en „The Shootist”.

[5]

Obe Postma (voluit: Obe Piters Postma, * 29 maart 1868 , † 26 juni 1963) was een vooraanstaand Fries dichter in de 20e eeuw. Zijn debuut als dichter verscheen in 1902 in het tijdschrift Forjit my net. Dichtbundels van zijn hand zijn o.a.: „Fryske lân en Fryske libben”, „De ljochte ierde: Nije fersen”, „Dagen”, „It sil bistean”, „Fan wjerklank en bisinnen”, „Samle fersen I en II”, „Een groene lantaarn” en „Eigen kar: In blomlêzing út de Samle Fersen”. Een selectie uit zijn grote oeuvre verscheen in 1997 in twee talen als „Van het Friese land en het Friese leven. Fan it Fryske lân en it Fryske libben”; de Nederlandse vertaling is van Jabik Veenbaas (23 januari 1959).

[6]

J. Nowee (voluit: Johannes „Jan” Nowee, * 17 juli 1901 , † 9 oktober 1958) schreef de eerste twintig delen van de Arendsoog-serie over de cowboy Bob Stanhope alias Arendsoog en zijn indiaanse vriend Witte Veder; later nam zijn zoon Paul Nowee (* 25 juni 1936 , † 30 september 1993) het stokje over en voegde nog eens 43 delen toe aan de serie.

[7]

Ron Elshout (* 1956) publiceerde gedichten en essays over literatuur in Bzzlletin, De Gids, Raster, Tirade, De Revisor, De XXIe eeuw, De Zingende Zaag, Parmentier, Passionate en De poëziekrant. Elshouts artikel over Arendsoog heet „Tegenover het knallen van zooveel schoten heeft „de Geest” geen kans. Arendsoog, een geschiedenis”, in: Bzzlletin, vol. 27, 1998, blz. 17-23.

[8]

Uitgeverij Spaarnestad Uitgeverij en Drukkerij De Spaarnestad was een Nederlandse katholieke uitgeverij en drukkerij in Haarlem, opgericht in 1906 met als een van de voornaamste uitgaven het tijdschrift De Katholieke Illustratie. De drukkerij was in het centrum van Haarlem gelegen in het Spaarnestadcomplex; dit complex lag tussen de huidige straten Nassaulaan en Kraaienhorst in en is in 1976 gesloopt. Drukkerij en Uitgeverij De Spaarnestad fuseerde in 1964 met Cebema in ’s-Hertogenbosch tot de VNU, Verenigde Nederlandse Uitgeverijen, die vanaf 2007 verder ging onder de naam The Nielsen Company. De naam De Spaarnestad leeft nog wel voort in het beroemde fotoarchief van deze voormalige Haarlemse Uitgeverij en Drukkerij: Spaarnestad Photo. In de periode van De Spaarnestad en Verenigde Nederlandse Uitgeverijen werd het katholieke dagblad De Tijd uitgegeven (in 1974 omgezet in een weekblad) en werden, naast commercieel drukwerk en boeken, bekende tijdschriften uitgegeven, naast De Katholieke Illustratie ook Panorama, Libelle, Beatrijs, Revu, Margriet, Story, Cosmopolitan, zowel als – via een dochteruitgeverij – bekende kinderboeken alsook jeugdbladen en stripboeken zoals Okki, Taptoe, Billie Turf, Sjors en Sjimmie, Donald Duck, Tina, Winnetou, Asterix en Kuifje.

[9]

Frater M. Ludwinus (geboren als Bernardus Josephus Kleijberg, * 17 december 1881 , † 23 januari 1955) was jarenlang voorzitter van de Keurraad voor Roomsche Jeugdlectuur. Deze door de Fraters van Tilburg in 1924 opgerichte keurraad werd in 1957 aan IDIL (Informatie-Dienst Inzake Lectuur) verkocht. IDIL was in 1937 door boekhandelaar en directeur van het Nederlands Boekhuis te Tilburg, Gerard Verbiest (voluit: Gerardus Cornelius Joseph Maria Verbiest, * 3 maart 1894 , † 1979) de Informatie-Dienst Inzake Lectuur opgericht.

[10]	L. C. G. Malmberg N. V. Uitgeversmaatschappij was een in 1885 door Lodewijk Carel Gerard Malmberg, * 31 juli 1863 , † 9 september 1919) in ’s-Hertogenbosch opgerichte uitgeversmaatschappij.

[11]

Paul Nowee (* 25 juni 1936 , † 30 september 1993) nam in 1958 het stokje over van zijn vader Jan (* 17 juli 1901 , † 9 oktober 1958), midden in deel 20 van de Arendsoog-serie en voegde er nog eens 43 delen aan toe. Inmiddels is bekend dat de laatste zin van Jan Nowee „De volgende dag was Percy verdwenen” („Arendsoog en de goudkoorts”, p. 76) was.

[11]	Paul Nowee (* 25 juni 1936 , † 30 september 1993) nam in 1958 het stokje over van zijn vader Jan (* 17 juli 1901 , † 9 oktober 1958), midden in deel 20 van de Arendsoog-serie en voegde er nog eens 43 delen aan toe.

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website