Karl May kon liegen als de baron van Münchhausen 2 en de zaak belazeren als de kapitein van Köpenick 3. Alleen veel beter. Van zijn boeken over de blanke jager Old Shatterhand en zijn rode bloedbroeder Winnetou zijn meer dan tachtig miljoen exemplaren in veertig verschillende talen verkocht. Vanwege zijn strafbare fratsen en oplichterspraktijken zat May zeven jaar achter de tralies, waarvan vier jaar in het tuchthuis van Zwickau, waarvan de Stasi veel later een psychiatrische inrichting voort tegenstanders van het DDR-regime zou maken.
Deze maand is het 150 jaar geleden dat Karl May werd geboren. Diverse Duitse tv-zenders schenken daarom veel aandacht aan de schirjver; met films, documentaires en een zesdelige serie over zijn avontuurlijke leven.

„Kolossale zandpyramides, de een naast de ander of schuin achter elkaar als coulissen op het toneel; egaal van kleur en in diverse kleurschakeringen, reikten tot in de hemel”.

Elbe

Zo beschrijft Karl May het landschap in zijn beroemde en stukgelezen jongensboek ‘De schat in het Zilvermeer’. Alsof hij in de Grand Canyon rondkeek. In werkelijkheid liet May zich inspireren door de fantastische zandsteenrotsen langs de Elbe in zijn geboorteland Saksen.
Toch was het niet allemaal pure fantasie wat hij opschreef over indianen en het Nabije Oosten. Hij las veel reisverhalen, luisterde gretig naar mensen die er geweest waren, hij raadpleegde encyclopedieën en andere naslagwerken en werkte zodoende voor zijn opvatting heel ‘waarheidsgetrouw’.
Eén keer maar is Karl May in Amerika geweest, toen hij al ver in de zestig was en talloze boeken had geschreven.

Boeken van Karl May worden in Duitsland nog grif verkocht.                                            Archieffoto

Weversgezin

Karl was een van de veertien kinderen van het straatarme Saksische weversgezin May. Negen van zijn broertjes en zusjes overleefden hun kindertijd niet. Des te bezorgder was vader May voor zijn enig overgebleven zoon; die moest ‘wat beters worden dan wever’. Het kind zelf, dat tot zijn vijfde jaar nagenoeg blind was, droomde van een loopbaan als oogarts, maar vader May vond leraar al mooi genoeg 4.
Veel geluk had Karl aanvankelijk niet. Hij werd telkens weer van school gestuurd: als leerling en nadien als leraar. Misverstanden, maar ook wat we nu kleine criminaliteit noemen, brachten hem langdurig in aanraking met politie en justitie. Het enige voordeel van zijn jarenlange opsluitingen was dat hij ging schrijven en is blijven schrijven tot hij in maart 1921 overleed.
Op het laatst ontmaskerd als een geboren misdadiger en leugenaar. Zo had een ijverig journalist 5, die Mays levensloop natrok, hem genoemd. De rechter zag daar geen bezwaar in. Weliswaar werd May in hoger beroep enigermate gerehabiliteerd, maar hij stierf even verguisd als vereerd.
Met zijn literaire erfenis heeft hij een miljoenenpubliek plezier gedaan. De gemiddelde Duitser weet meer van de prairie dan een doorsnee Amerikaan. Verentooi, pijl en boog en vredespijp hebben in Duitsland nog altijd ontelbare fans, vaak verenigd in bloeiende indianenclubs.
Op het toppunt van zijn roem haalde Karl May de bizarre waarheid en de verbeelding door elkaar. Hij geloofde zo sterk in het bestaan van zijn gefantaseerde helden dat hij zichzelf uitgaf voor Old Shatterhand.

Grafmonument

Na zijn dood liet Klara hem begraven in een protserig grafmonument in Radebeul, iets ten noorden van Dresden. Radebeul is nog altijd het ware pelgrimsoord voor Winnetou-fans. Karl May leefde er in zijn ‘Villa Shatterhand’, nu museum, samen met de in de tuin gebouwde kolossale blokhut ‘Villa Barenfett’.
Karls boeken zijn in elke Duitse boekwinkel voorradig en worden nog grif verkocht. Dat heeft in de loop der tijd geleid tot diepzinnige analyses. Waarom zijn uitgerekend de Duitsers zo gek zijn met Old Shatterhand en de Noordamerikaanse indianen. Een belangrijke verklaring is, dat de Duitsers zich gemakkelijk met de onafhankelijke, trotse indianen kunnen identificeren. Zij delen een mystieke liefde en eerbied voor de aarde en de natuur. Veel Duitse immigranten kregen gemakkelijk contact met indianen, die overigens toen al het einde van hun vrijheid zagen naderen, ‘onderworpen door de blanke, die met zoete woorden op de lippen verscheen, maar tegelijk met een geslepen mes aan de riem en een geladen geweer in de hand. Hij beloofde vriendschap en vrede, maar bracht haat en bloed’, schreef May in zijn Winnetou I.
In de jaren twintig bezocht het Sioux-opperhoofd Susetscha Tanka 6 het graf van May in Radebeul en eerde hem postuum met de uitspraak: „Je gezicht was blank, maar je hart was rood als dat van je rode broeders. We zouden in elk dorp een totempaal voor je moeten neerzetten.”

[1]

In: Haagsche Courant, 22 februari 1992. Vrijwel in dezelfde bewoordingen was dit artikel onder de titel „Karl May 150 jaar dood, Winnetou is springlevend” op 15 februari 1992 ook al verschenen in De Stem en als „Winnetou in Duitsland nog springlevend en populair” op dezelfde datum in Het Binnenhof, 15 februari 1992. Op 22 februari 1992 bracht ook de De Limburger het artikel, maar dan onder de titel „Karl May 150 jaar geleden geboren. Winnetou in Duitsland nog springlevend en populair”.

[2]

Baron von Münchhausen (voluit: Karl Friedrich Hieronymus baron von Münchhausen, * 11 mei 1720 , † 22 februari 1797) was een Duitse edelman, die in het Russische leger diende in de strijd tegen de Turken. Daarover vertelde hij zeer sterke verhalen, die als volksverhalen in de mondelinge en schriftelijke overlevering voortleven. De anekdotes zijn verzameld in „Feldzüge und Abenteuer des Freiherrn von Münchhausen” van de Duitse Sturm und Drang-dichter Gottfried August Bürger (* 31 december 1747 , † 8 juni 1794).

[3]

Friedrich Wilhelm Voigt (* 13 februari 1849 , ” 3 januari 1922) was een Oost-Pruisische schoenmaker en kruimeldief die faam verwierf als „Hauptmann von Köpenick”: in een bij diverse uitdragerijen gekocht en samengesteld uniform wist hij twee gardepatrouilles plus het personeel van het raadhuis van Köpenick om de tuin te leiden om zich zo meester te maken van 4002 mark.

[4]	Dat vond vader May helemaal niet, maar er was domweg niet genoeg geld voor een universitaire studie: „Mein Leben und Streben”, p. 93.

[5]	Bedoeld wordt Rudolf Lebius (* 4 januari 1868 , † 4 april 1946), een Duitse journalist van het dubieuze soort, uitgever, vakbondsleider en antisemitisch politicus; nadat zijn poging om Karl May af te persen mislukt waren, werd hij diens vuigste tegenstander.

[6]

Op 17 januari 1928 ensceneerde circusdirecteur Hans Stosch-Sarrasani (geboren als Hans Erdmann Franz Stosch, * 2 april 1873 , † 21 september 1934) een grote „indianenhuldiging” voor het graf van Karl May, waarbij Susetscha Tanka (Grote Slang, naar eigen zeggen een Sioux-opperhoofd, tevens artiest bij Sarrasani) een rede hield in het Lakota, waarvan de Duitse vertaling als volgt luidt: Du großer toter Freund! ... Du hast unserem sterbenden Volk im Herzen der Jugend aller Nationen ein bleibendes Denkmal errichtet. Wir möchten Dir Totempfähle in jedem Indianerdorf aufstellen. In jedem Wigwam sollte Dein Bild hängen, denn nie hat der rote Mann einen besseren Freund gehabt als Dich .... Vooral die „wigwam” doet ’t ’m! 😂 Vooruit, nog één keer dan: een wigwam (verbastering van het Algonkin-woord wiigwaas of wiigiwaam, hetgeen „berkenbast” betekent) is een koepelvormige of kegelvormige „hut”, bedekt met rietmatten of boombast, meestal met berkenbast. Ze werden van oudsher in het oosten van de Verenigde Staten en Canada gebruikt; ze zijn koepelvormig, bieden plaats aan één familie en doen denken aan een hut van hoogstens 2 à 3 meter. De koepelvorm ontstaat door een frame van buigzame stokken te maken, een net-verplaatsbare constructie. De naam tipi komt uit het Lakota en is een kegelvormige tent die, in tegenstelling tot een wigwam, niet met boomschors maar met dierenhuiden of canvas is bedekt, snel kan worden afgebroken en opgezet en makkelijk te paard te vervoeren is. Dit type indianentent werd van oudsher door de nomadische prairie-indianen op de Great Plains gebruikt. Het frame bestaat uit rechte stokken van ceder- of vurenhout, de bedekking uit canvas of dierenhuiden, net als de binnenvoering en de deur. Bovenin zat een rookgat dat met lijnen open en dicht kon worden gemaakt.

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website