AMSTERDAM — Onder het motto Grensgevallen besteedt het Nederlands Filmmuseum 2 in Amsterdam tot en met 27 februari aandacht aan filmdiva’s uit het Derde Rijk. Daaronder moet, zoals bekend, de periode tussen 1933 en 1945 in Duitsland worden verstaan, toen Adolf Hitler er aan de macht was.
De door Joseph Goebbels’ 3 Rijksministerie van Propaganda beheerste filmindustrie bracht tientallen filmsterren voort, van wie de meest geliefde paradoxaal en cynisch genoeg niet aan het Arische ideaalbeeld beantwoordden. Het Duitse publiek zwijmelde bij Hongaarse actrices zoals Marika Rökk 4 en Käthe von Nagy 5, de uit Tsjechoslowakije afkomstige Lida Baarova 6, en bij Zarah Leander 7 en Kristina Söderbaum 8, die beiden de Zweedse nationaliteit hadden.
Deze vijf actrices speelden in vrolijke revuefilms of krachtige melodrama’s, waarvan de kwaliteit en het belang door filmhistorici vaak is verdoezeld, vanwege het verwerpelijke regime waaronder ze tot stand kwamen. Het Filmmuseum stelt echter dat Leander, Söderbaum, Baarova, Rökk en Von Nagy „alleszins intrigerende sterren” waren, wier prestaties het verdienen om eens nader onder de loep te worden genomen.
Zo wordt Zarah Leander getypeerd als „een zonderling erotisch fenomeen”, dat de tegenstrijdige types als grote geliefde, manwijf en supermoeder in zich verenigde. Haar leitmotiv was de liefde, die haar meestal tot slachtoffer maakte dat dit lot dapper droeg. Wanneer een minnaar haar weer eens had verlaten, zong zij met haar diepe altstem Davon geht die Welt nicht unter!

Kindvrouwtje

Kristina Söderbaum, wellicht de grootste kasmagneet van de Duitse filmindustrie, stond model voor het kindvrouwtje met grote, vragende ogen en een pruillipje, die haar de ene keer een kokette en gevoelige uitstraling gaven, en haar een andere keer ‘dom’ en zelfs ‘debiel’ deden lijken.
Lida Baarova was een klassieke schoonheid die haar meestal dramatische rollen ingetogen vertolkte. De actrice, die ook bekendheid verwierf door haar verhouding met Goebbels, speelde vaak personages die de dood van haar mannelijke tegenspeler bewerkstelligden, door zelfmoord of duel.

Käthe von Nagy, de meest vergeten van de hier genoemde sterren, was gezegend met de olijfkleurige huid van een zigeunerin en gitzwarte ogen met schalkse blik die een diepe sensualiteit suggereerden. Marika Rökk tenslotte, kan de grote ster van de revuefilm worden genoemd, die op haar leukst was wanneer ze zich ondeugend en ad rem gedroeg, en voorts vuur, temperament en hartstocht tot haar uitdrukkingsrepertoire mocht rekenen.

Karl May

Vertoond worden 22 films. Het betreft overigens niet allemaal rolprenten die tussen 1933 en 1945 werden gemaakt. Zo is Kristina Söderbaum op 62-jarige leeftijd te zien in het uit 1974 stammende Karl May van Hans Jürgen Syberberg 9, een weemoedige terugblik op het leven van de Duitse schrijver die de mythes van zijn vaderland verplaatste naar onder meer het Wilde Westen, zonder Duitsland ooit zelf te hebben verlaten.
In Zu Neuen Ufem uit 1927 van Detlef Sierck, die later als Douglas Sirk 10 naam zou maken met zijn Hollywoodmelodrama’s, is Zarah Leander een dwangarbeidster met make-up.

In Es war eine rauschende Ballnacht uit 1939 van Carl Fröhlich 11 vechten Leander en Rökk om de liefde van de componist Tsjaikovski 12, waarbij het genie tot bloei komt, maar de liefde verliest. Onstuimige Jeugd (Ohnivé Lévo) van Frantisek Càp 13 uit 1939 is een poëtische film over ontluikende seksualiteit op het Tsjechische platteland, met Lida Baarova’s onaantastbare schoonheid als middelpunt. Flüchtlinge uit 1935 van Gustav Ucicky 14 tenslotte, gaat over een officier die ontheemde Duitsers ‘zurück in die Heimat’ helpt terugkeren, waarbij hij een jongensachtige Käthe von Nagy aan zijn zijde weet.

• Zarah Leander

• Lida Baarova

▘ Voor ƒ 10,- kunnen twee films per avond worden bezocht. Nadere inlichtingen over het programma zijn te verkrijgen via tel.: 020-5891400.

[1]	In: Algemeen Dagblad, 31 januari 1992.

[2]

Het Nederlands Filmmuseum werd in 1946 opgericht onder de naam Historisch Filmarchief en ondergebracht in een kamer van Filmtheater Kriterion aan de Roetersstraat in Amsterdam; in 1952 werden voorstelling gegeven in het Stedelijk Museum in de Paulus Potterstraat in diezelfde plaats en werd de naam veranderd in Nederlands Filmmuseum. Van 1975 tot begin 2012 was het museum gevestigd in het Vondelparkpaviljoen, waar ook de voorstellingen plaatsvonden. Op 8 januari 2012 vertrok het museum naar een gloednieuw gebouw aan de noordzijde van het IJ: het Eye Filmmuseum, IJpromenade 1.

[3]

Joseph Goebbels (voluit: Paul Joseph Goebbels , * 29 oktober 1897 , † 1 mei 1945) was een Duits politicus en publicist. Hij was vanaf 1926 Gauleiter van Groot-Berlijn van de NSDAP; in 1929 werd hij gekozen als lid voor de Rijksdag namens dezelfde partij, waarvan hij spoedig daarna tevens Reichsleiter für Propaganda werd; vanaf de machtsovername door Hitler in 1933 was hij (tot 1945) Reichsminister für Volksaufklärung und Propaganda en president van de Reichskulturkammer; van 30 april tot 1 mei 1945 was hij de laatste rijkskanselier van het Derde Rijk.

[4]

Marika Rökk (voluit: Marika Karoline Rökk, * 3 november 1913 , † 16 mei 2004) was een Hongaarse zangeres, danseres en actrice die beroemd werd in Duitse films, zoals o.a. „Leichte Kavallerie”, „Der Bettelstudent”, „Und du mein Schatz fährst mit”, „Karussell”, „Gasparone”, „Eine Nacht im Mai”, „Es war eine rauschende Ballnacht”, „Wunschkonzert”, „Tanz mit dem Kaiser”, „Frauen sind doch bessere Diplomaten” en „Die Frau meiner Träume” bij de Ufa. Na de oorlog was ze, o.a. door een Berufsverbot, nog maar zelden in films te zien; bekende films uit de naoorlogse periode zijn „Die Czardasfürstin”, „Mein Mann, das Wirtschaftswunder” en „Die Fledermaus”.

[5]

Käthe von Nagy (artiestennaam van Ekaterina Nagy von Cziser, * 4 april 1904 , † 20 december 1973) was een Hongaars actrice. Bekende films waarin zij speelde, zijn „Männer vor der Ehe”, „Gustav Mond … Du gehst so stille”, „Die Sandgräfin”, „Die Durchgängerin”, „Die Republik der Backfische”, „Ihre Majestät die Liebe”, „Meine Frau, die Hochstaplerin”, „Ihre Hoheit befiehlt”, „Das schöne Abenteuer”, „Ich bei Tag und Du bei Nacht”, „Flüchtlinge”, „Die Töchter ihrer Exzellenz”, „Prinzessin Turandot”, „Liebe, Tod und Teufel”, „Am seidenen Faden” en „Salonwagen E 417”. Vanaf 1939 werkte zij uitsluitend nog in Frankrijk, waar ze sinds 1935 woonde.

[6]

Lída Baarová (artiestennaam van Ludmila Babková, * 14 september 1914 , † 27 oktober 2000) was een Tsjechisch actrice, die bekender werd door haar verhouding met Joseph Goebbels (voluit: Paul Joseph Goebbels, * 29 oktober 1897 , † 1 mei 1945) dan door haar films. Na het door Hitler persoonlijk beëindigen van haar relatie met Goebbels ging ze terug naar Tsjechoslowakije en later naar Italië. Bekende films uit haar Duitse periode - bij de Ufa - zijn o.a. „Grandhotel Nevada”, „Einer zuviel an Bord”, „Leutnant Bobby, der Teufelskerl”, „Barcarole”, „Verräter”, „Die Stunde der Versuchung”, „Unter Ausschluss der Öffentlichkeit”, „Patrioten”, „Die Fledermaus”, „Der Spieler - Roman eines Schwindlers”, „Liebeslegende”, „Männer müssen so sein” en „Die Geliebte”. In Italië speelde zij rollen in o.a. „Grazia”, „Ti conosco, mascherina!”, „L’Ippocampo”, „Gli amanti di Ravello”, „La vendetta di una pazza”, „I vitelloni”, „Pietà per chi cade” en „Gli innocenti pagano”.

[7]

Zarah Leander (artiestennaam van Sara Stina Hülphers, geborene Leander, * 15 maart 1907 , † 23 juni 1981) was een Zweeds actirce en zangeres, die vooral in de nazitijd in Duitsland triomfen vierde, o.a. in: „Premiere”, „Zu neuen Ufern”, „La Habanera”, „Heimat”, „Der Blaufuchs”, „Es war eine rauschende Ballnacht”, „Das Lied der Wüste”, „Das Herz der Königin”, „Der Weg ins Freie”, „Die große Liebe” en „Damals”. Haar liedjes, veelal afkomstig uit deze films, hadden in heel Europa enorm succes, zoals: „Schlafe, mein Geliebter!”, „Du darfst mir nie mehr rote Rosen schenken!”, „Der Wind hat mir ein Lied erzählt” (uit „La Habanera”), „Eine Frau wird erst schön durch die Liebe”, „Bei mir bist du schön” (uit „Der Blaufuchs”), „Kann denn Liebe Sünde sein” (uit „Der Blaufuchs”), „Von der Puszta will ich träumen” (uit „Der Blaufuchs”), „Nur nicht aus Liebe weinen” (uit „Es war eine rauschende Ballnacht”), „Ich weiß, es wird einmal ein Wunder gescheh’n” (uit „Die große Liebe”) en „Davon geht die Welt nicht unter” (uit „Die große Liebe”).

[8]

Kristina Söderbaum (voluit: Beata Margareta Kristina Söderbaum, * 5 september 1912 , † 12 februari 2001) was een Zweeds actrice, die haar grootste successen vierde in nazi-Duitsland; met name in nationaal-socialistische propagandafilms, waarvan er enkele door haar echtgenoot, Veit Harlan (* 22 september 1899 , † 13 april 1964), werden geregisseerd. Zij was o.a. te zien in de films „Jugend”, „Verwehte Spuren”, „Das unsterbliche Herz”, „Die Reise nach Tilsit”, „Jud Süß”, „Die goldene Stadt”, „Immensee”, „Opfergang”, „Kolberg”, „Unsterbliche Geliebte”, „Hanna Amon”, „Die blaue Stunde”, „Sterne über Colombo”, „Die Gefangene des Maharadscha”, „Verrat an Deutschland”, „Ich werde Dich auf Händen tragen” en als Emma May/Emma Pollmer in Hans-Jürgen Syberbergs „Karl May”. Haar dramatische zelfmoord in de film „Jud Süß” leverde haar de bijnaam Reichswasserleiche op.

[9]

Hans-Jürgen Syberberg (* 8 december 1935) is een Duits filmregisseur. Hij wordt beschouwd als een aanhanger van het Gesamtkunstwerk; zijn films zijn het resultaat van de vermenging van twee tegengestelde polen uit het Duitse culturele verleden: het rationalisme van de 18e eeuw en het mysticisme van de 19e eeuw. Bekende films van hem zijn „Romy. Anatomie eines Gesichts”, „Scarabea - Wieviel Erde braucht der Mensch”, „Sex-Business - made in Pasing”, „Ludwig - Requiem für einen jungfräulichen König”, „Theodor Hierneis oder: Wie man ehem. Hofkoch wird”, „Karl May”, „Winifried Wagner und die Geschichte des Hauses Wahnfried von 1914-1975”, „Hitler: A Film from Germany”, „Parsifal”, „Penthesilea”, „Die Marquise von O. ” en „Syberberg filmt Brecht”.

[10]

Douglas Sirk (Douglas Sirk (geboren als Hans Detlef Sierck, * 26 april 1897 , † 14 januari 1987) was een Duits film- en toneelregisseur, die in 1937 eerst naar Nederland en later naar de Verenigde Staten vluchtte. Van de meer dan vijftig door hem geregisseerde films zijn het bekendst: „April, April!” (Nederlandse titel: „’t Was één April”, samen met Jacques van Tol, voluit: Jacobus Franciscus van Tol, tijdens de Tweede Wereldoorlog ook opererend onder de naam Paulus de Ruiter, * 22 november 1897 , † 24 juli 1969;), „Das Mädchen vom Moorhof”, „Das Hofkonzert”, „Zu neuen Ufern”, „La Habanera”, „Boefje”, „Hitler’s Madman”, „Summer Storm”, „A Scandal in Paris”, „Slightly French”, „Thunder on the Hill”, „Has Anybody Seen My Gal”, „All I Desire”, „Taza, Son of Cochise”, „Sign of the Pagan”, „There’s Always Tomorrow”, „Interlude”, „The Tarnished Angels” en „Imitation of Life”.

[11]

Carl Froelich (voluit: Carl August Hugo Froelich, * 5 september 1875 , † 12 februari 1953) was een Duits regisseur, cameraman, scenarioschrijver en producent. Hij geldt als een van de pioniers van de Duitse film. Voor de Eerste Wereldoorlog leerde hij de kneepjes van het vak kennen als cameraman bij o.a. de volgende films: „Meißner Porzellan”, „Um Haaresbreite”, „Problematische Naturen”, „Komtesse Ursel”, „Richard Wagner” en „Bergnacht”. Vanaf 1914 begon hij met regisseren en zo ontstonden o.a. „Erstarrte Liebe”, „Musketier Kaczmarek”, „Nur nicht heiraten”, „Der Schirm mit dem Schwan”, „Werner Krafft”, „Ikarus, der fliegende Mensch”, „Die Brüder Karamasoff”, „Luise Millerin”, „Rosen aus dem Süden”, „Meine Tante – deine Tante”, „Liebe im Kuhstall”, „Hans in allen Gassen”, „Liselotte von der Pfalz”, „Wenn wir alle Engel wären”, „Andalusische Nächte”, „Es war eine rauschende Ballnacht”, „Der Gasmann” en „Familie Buchholz”.

[12]

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (Russisch: Пётр Ильи́ч Чайко́вский, * 25 april[juliaans]/7 mei [gregoriaans] 1840 , † 25 oktober[juliaans]/6 november [gregoriaans] 1893) was een Russisch componist, die geldt als een van de grootste componisten uit de tijd van de hoogromantiek. Hij was de eerste Russische componist wiens muziek buiten Rusland een blijvende indruk zou maken. Van zijn opera’s zijn te noemen: „Евгений Онегин” („Jevgeni Onegin”), „Орлеанская дева” („De Maagd van Orléans”), „Мазепа” („Mazeppa”), „Пиковая дама” („Pique Dame”, ook wel „Schoppenvrouw” genoemd) en „Иоланта” („Iolanta”). Wellicht nog bekender dan zijn opera’s is zijn balletmuziek, zoals: „Лебединое Озеро” („Het zwanenmeer”), „Спящая Красавица” („De Schone Slaapster”, ook wel „Doornroosje” genoemd) en „Щелкунчик” („De notenkraker”). Ook schreef Tsjaikovski acht symfonieën, toneelmuziek, orkestsuites en -muziek („«Ромео и Джульетта» — увертюра-фантазия” („Overture-Fantasy Romeo and Juliet”), „Итальянское каприччио” („Capriccio Italien”) en „Торжественная увертюра «1812 год»” („Ouverture solennelle „1812””)), kamermuziek, pianowerken, geestelijke koormuziek en meer dan honderd liederen.

[13]

František Čáp (* 7 december 1913 , † 12 januari 1972) was een Tsjechisch regisseur, die zich in Duitsland ook wel Franz Cap noemde. Bekende films van hem zijn o.a. „Ohnivé léto („Onstuimige liefde”) „Babička” („Grootmoeder”), „Jan Cimbura”, „Noční motýl” („Nachtvlinder”), „Mlhy na blatech” („Mist over het moeras”), „Muži bez křídel” („Mannen zonder vleugels”), „Kronjuwelen”, „Die Spur führt nach Berlin”, „Die Geierwally”, „Mafia – Die ehrenwerte Gesellschaft” en de tv-serie Rinaldo Rinaldini.

[14]

Gustav Ucicky (eigenlijk Gustav Učický, * 6 juli 1899 , † 26 april 1961) was een Oostenrijks filmregisseur; hij was een buitenechtelijk kind van de Oostenrijkse schilder Gustav Klimt (* 14 juli 1862 , † 6 februar 1918) en Maria Učická (* 1880 , † 1928). Bekende films van zijn hand zijn o.a.: „Hokuspokus”, „Das Flötenkonzert von Sans-souci”, „Yorck”, „Flüchtlinge”, „Das Mädchen Johanna”, „Der zerbrochene Krug”, „Aufruhr in Damaskus”, „Mutterliebe”, „Heimkehr”, „Späte Liebe”, „Am Ende der Welt”, „Das Herz muß schweigen”, „Bis wir uns wiederseh’n”, „Der Jäger von Fall”, „Der Edelweißkönig”, „Das Mädchen vom Moorhof”, „Der Priester und das Mädchen” en „Das Erbe von Björndal”.

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website