Karl May mag als schrijver en als mens een wat omstreden figuur zijn geweest, hij heeft toch maar diverse generaties jongens verrukt met zijn boeiende verhalen over het nobele Indianen-opperhoofd Winnetou en zijn vriend, de stoere pelsjager Old Shatterhand. Ook nu nog, 75 jaar na zijn dood, worden ‘De schat in het zilvermeer’ en al die andere vertellingen vol edele daden en schurkenstreken, waarbij het goede altijd overwint, verslonden.
Er is nòg een graadmeter voor May’s aanhoudende populariteit. De Karl May Festspiele in het Duitse Elspe hebben in dertig jaar al zo’n vijf miljoen bezoekers getrokken en ook dit seizoen zitten er weer duizenden mensen bij elke voorstelling in het openluchttheater met zijn superromantische rotsdecor.
Daarbij altijd erg veel Nederlanders, want Elspe ligt in het Süd-Sauerland en dat is een populaire vakantiebestemming voor ons, lagelanders. Vooral op de van alle gemakken voorziene campings rond de Biggesee wordt het je vaak geel voor de ogen van de Nederlandse nummerplaten.
Al die landgenoten willen natuurlijk ook nog wel eens wat anders dan luieren of sporten om en op het water. De Karl May opvoeringen in de directe omgeving, en alles wat daar ook omheen nog aan vermaak wordt geboden, vormen dan een ideale afwisseling.
Meer dan vierduizend mensen kunnen een voorstelling bekijken. Gegarandeerd droog, want
de laatste jaren is de tribune overdekt met een imposante dakconstructie zonder storende
pilaren. Elspe heeft het kunstje afgekeken van het Olympisch stadion in München, waar zo’n aan kabels opgehangen dak eerder de wereld verbaasde.
Kun je het honderd meter brede berggebied, waar zich de avonturen afspelen, nog een toneel noemen? Daar galopperen tientallen Indianen op snelle paarden voorbij. Daar wordt een heuse stoomtrein ‘opgeblazen’ (de stoomlocomotief, die natuurlijk niet echt in de verdrukking komt, reed ooit door het Oostenrijkse Zillertal). Daar wordt een door vier paarden getrokken postkoets in vliegende vaart overvallen. En daar spelen zich ook de kleine en grote menselijke drama’s af. Want Karl May sprong niet zachtzinnig met zijn hoofdpersonen om; er vloeide veel bloed in het wilde westen, maar Winnetou en Old Shatterhand overleefden alle verschrikkingen,
om in het volgende boek nieuwe avonturen te kunnen beleven.
• Een postkoets wordt in vliegende vaart overvallen.
Karl Mee
Een merkwaardig man was die Karl May. ‘Karl Mee’, zeiden wij als jongens, want wisten we veel dat onze geliefde schrijver een Duitser was, die zijn hoogst natuurgetrouwe landschapsschildering en zijn visie op de belaagde Indianen vooral uit boeken haalde? Het is zelfs nog maar de
vraag of de man ooit in Amerika is geweest; daarover lezen we verschillende verklaringen 2.
In het Midden-Oosten was hij in ieder geval wel. En ook die gebieden vormden een dankbaar decor voor de veelschrijver Karl May. Zijn verzamelde werken omvatten maar liefst 74 titels, waaronder ‘Winnetou’ in drie vervolgen, twee delen ‘Old Shurehand’ en dat beroemde boek over de schat die door een explosie uit het Zilvermeer tevoorschijn komt.
Dat is dit jaar het thema in Elspe, maar het stond er ook al eerder op het repertoire. Het stuk
bergt voor de toeschouwers een spectaculaire verrassing tegen het slot, als door een vlammende explosie een twintig meter hoge waterval wordt losgelaten, die zijn 750.000 liter water blijft afgeven tot iedereen al weer in de auto of de saloon zit.
De brave May zal nooit hebben vermoed dat zijn bedenksels ooit zo realistisch konden worden uitgebeeld. En dat nog wel op eigen bodem, als we de Bondsrepubliek tenminste zo mogen noemen. Want de schrijver woonde in Rade beul bij Dresden en dat is tegenwoordig de DDR.
Ook daar
Ook daar vinden trouwens elk jaar grote Karl May opvoeringen plaats in een openluchttheater. Het ligt niet zo ver van de plek waar de schrijver onder een pompeus
grafmonument een laatste rustplaats heeft gevonden. En ook niet zo ver van diens woning,
de ‘Villa Shatterhand’, die is ingericht als Indianenmuseum.
Ja, Karl May mag achter het ijzeren gordijn ook weer populair zijn, maar vele jaren moest de herinnering aan de auteur van Winnetou daar worden doodgezwegen. Sommige van zijn opvattingen pasten niet zo erg in de Oostduitse doctrine. Bovendien: het was bekend dat Hitler van Winnetou en de zijnen had genoten .. . Zo kon de hele bibliotheek annex archief van de auteur in de zestiger jaren zonder veel problemen naar de Karl Ma y uitgeverij in het Westduitse Bamberg verhuizen.
• Old Shatterhand en Winnetou. De eerste schrijft ’s winters de Karl May bewerkingen die ’s zomers in Elspe worden opgevoerd. De nieuwe Winnetou is Michael Renz3.
Op dat moment waren in het Sauerland al de eerste grote Indianenproducties opgevoerd. Aanvankelijk als zo maar een stuk in een bonte reeks spektakelvertoningen. Maar de strijd tussen goed en kwaad in het wilde westen bleek zó aan te slaan, dat de Karl May voorstellingen al snel uitgroeiden tot traditionele Festspiele, met vele tientallen medewerkers, zowel beroepsacteurs als enthousiaste hulpkrachten uit de omgeving.
Stunts
Van half juni tot en met de eerste week van september geven ze een kleine zeventig opvoeringen en soms gaan ze dan ook nog naar andere plaatsen voor gastvoorstellingen.
De Weense Stadthalle bijvoorbeeld. Hoe ze daar trouwens het spektakel van de ‘Naturbühne’ kunnen vervangen is de vraag.
Toch zijn juist dat paardengedraaf en die stunts (o.a. van een groep ingehuurde cascadeurs) de grote charme van Elspe. Karl May zelf, met zijn uitgesproken humanitaire gedachten over de conflicten tussen de blanke man en de roodhuid, blijft wat op de achtergrond. Verwacht geen literaire hoogstandjes; wat Jochen Bludau 4 ’s winters op papier zet is een wel erg vrije bewerking van Karl May.
Film
En dat is waarschijnlijk maar gelukkig. Bludau speelt ook de rol van Old Shatterhand, Winnetou’s vriend en helper. Winnetou zelf werd jaren lang uitgebeeld door de acteur Pierre Brice 5, die beroemd was dank zij zijn film-Winnetou. De eerste van een serie Karl May films werd al in 1962 in Joegoslavië 6 met hem opgenomen. Wie zich realiseert hoe oud Brice nu al moet zijn kan zich voorstellen dat de man niet meer zó soepel op zijn vurige hengst sprong als de organisatoren in Elspe voor wenselijk hielden.
Dit jaar is er een nieuwe Winnetou, in de gedaante van de Münchener acteur Michael Renz. De oudste medespeelster is de moeder van Bludau/Shatterhand; ze telt 75 lentes maar draaft als een jonge meid over het grote toneel. Ook een groep kinderen doet mee. Achter de Bühne zijn speciale voorzieningen gemaakt om al die mensen ook tussen de voorstellingen een onderdak te geven. Met een grote zandbak voor de jeugd. En wat spelen die kinderen in hun vrije tijd? Indiaantje! Pang, pang; jij was dood ...
• En dit is de Oostduitse Winnetou, Jürgen Haase.7
In het najaar van 1908 – van 16 september t/m 27 oktober – bezocht Karl May wel degelijk (het noordoosten) van de Verenigde Staten: het bewijs daarvan is o.a. deze foto van Karl May met een indiaan. Weliswaar geen Apache, Comanche of Sioux, maar een Tuscarora in diens reservaat in het noordoosten van de Verenigde Staten.
Jochen Bludau (* 2 juli 1941 , † 9 maart 2023) was een douanebeamte, later sociaal pedagoog en basisschoolleraar in Olpe. Vanaf 1971 tot 2019 was hij commercieel directeur van het Elspe Festival, waar hij tussen 1966 en 1979 en tussen 1981 en 1993 ook de rol van Old Shatterhand op zich nam.
Pierre Brice (artiestennaam van Pierre Louis Baron le Bris, * 6 februari 1929 , † 6 juni 2015) was een Frans acteur, die in maar liefst elf van de zeventien grote Karl-May-verfilmingen in de jaren ’60 de rol van Winnetou speelde: „Der Schatz im Silbersee” (1962), „Winnetou, 1. Teil” (1963), „Old Shatterhand” (1964), „Winnetou, 2. Teil” (1964), „Unter Geiern” (1964), „Der Ölprinz” (1965), „Winnetou, 3. Teil” (1965), „Old Surehand, 1. Teil” (1965), „Winnetou und das Halbblut Apanatschi” (1966), „Winnetou und sein Freund Old Firehand” (1966) en „Winnetou und Shatterhand im Tal der Toten” (1968). Voorts speelde hij nogmaals de rol van Winnetou in de tv-series „Mein Freund Winnetou” (1980) en „Winnetous Rückkehr (1998) en trad hij een aantal malen op als gastacteur (uiteraard eveneens in de rol van Winnetou) bij de Karl-May-Spiele van Elspe en Bad Segeberg.
Van 1918 tot 3 juni 2006 waren de landen die nu Bosnië-Hercegovina, Kosovo, Kroatië, Montenegro, Noord-Macedonië, Servië en Slovenië heten verenigd in één koninkrijk resp. republiek dat/die van 6 januari 1929 tot 4 februari 2003 Joegoslavië heette (hoewel de meeste van de genoemde landen al eerder onafhankelijk waren geworden). In de jaren ’60 werd in sommige Nederlandse literatuur de term „Zuid-Slavië” gebruikt, hetgeen een letterlijke vertaling is van Joegoslavië.
Jürgen Haase (* 23 mei 1958) is lid van het Zwingertrio en speelt al jarenlang rollen bij de Landesbühne Sachsen, waaronder op Karl-May-Spiele op de Felsenbühne Rathen: van 1984 t/m 1990 die van Winnetou, van 1991 t/m 2006 die van Old Shatterhand, van 2007 t/m 2011 weer die van Winnetou, in 2012 weer die van Old Shatterhand, in 2013 die van Old Wabble, in 2014 t/m 2018 weer die van Old Shatterhand en in 2019 als medicijnman. Bij een gastoptreden in Radebeul in 2021 speelde hij de rol van Santer.
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
Terug naar de Karl May-startpagina.
Terug naar de Apriana-startpagina.
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
