HET aardigste, als ’t over Karl May gaat, zijn geloof ik, nog altijd zijn boeken. Ik ken ze niet in het Duits – al kan ik me voorstellen wat een marteling dat moet zijn – maar wel in meerdere Nederlandse uitgaven. En die geven altijd een getrouwe afspiegeling van wat het pompeuze Duits geweest moet zijn, vermengd met Engels en Nederlands, en het resultaat was enorm charmant: ‘Maar dat betekent dat gij een Yankee zijt!’, b.v. Of: ‘Als gij geen Duitser waart, sir, dan zou men u toch voor een waarlijk Christen houden.’ Of: ‘The devil! Hij mag dan een moordenaar zijn, maar zijn leven is toch meer waard dan dat van twee Kiowas, hihihi.’
De laatste serie Karl May werd door ‘Het Spectrum’ in 1964 2 begonnen, met een uitgave van ‘Winnetou, het grote opperhoofd’, een ‘geautoriseerde en onverkorte’ uitgave onder redactie van F. C. de Rooy3. Dat eerste deel werd vertaald door Margot Bakker4, en de bekende, majestueuze aanhef luidde in dat Spectrumdeel als volgt:
Weet u, lezer, wat het woord ‘greenhorn’ betekent? – Het is een heel boosaardige en minachtende benaming voor ieder op wie zij toegepast wordt. Green betekent groen en met horn wordt op voelhoorn gezinspeeld. Een greenhorn is dus iemand die nog ‘groen’ is en in een land waar hij alle ervaring mist, zijn voelhorens moet uitsteken, wil hij zich niet pijnlijk stoten. De greenhorn staat niet op als een vrouw wil gaan zitten; hij begroet de heer des huizes voor hij zijn opwachting bij mevrouw en haar dochter heeft gemaakt; als hij zijn geweer laadt, steekt hij de patroon achterstevoren in de loop of duwt eerst de laadprop, dan de kogel en tenslotte het kruit in de voorlader. Een greenhorn spreekt of hoogst beschaafd of in het geheel geen Engels...’
Ik citeer dit beroemde begin, omdat er sinds kort een nieuwe serie Karl May op stapel staat, waarvan het eerste deel verschenen is onder de ‘Winnetou, het opperhoofd der Apachen’. Het gaat om een ‘onverkorte’ editie van uitgeverij Skarabee, de redactie heeft J. Heyink5 en de vertaling van het eerste deel is van J. F. Brongers6. De bekende majestueuze aanhef luidt bij Skarabee aldus:
‘Weet je wat het woord ‘greenhorn’ betekent? Het is een boosaardige en erg minachtende betiteling voor een man. ‘Green’ wil zeggen groen; ‘horn’ geeft hoorn aan of voelhoren. Een greenhorn is een groentje en die moet zijn voelhorens uitsteken om zich niet te stoten.
Als een greenhorn zijn geweer laadt, steekt hij de patroon er achterstevoren in of hij duwt eerst de prop, dan de kogel en tenslotte het kruit in de loop van een voorlaadgeweer. Een greenhorn ziet een racoon aan voor een oppossum ...’
Ik heb het Duits nooit willen lezen ,en ik kan het Nederlands dus niet vergelijken, maar hoe je ook over de vertaling van dat begin denkt: er zijn wel twee hele zinnen verdwenen in de uitgave van Skarabee. Dat gebeurt in het boek nog wel meer, dat er af en toe een zin verdwijnt die in de eerdere vertaling (als gezegd: het origineel wil ik er niet bijhalen) wel staat. Bovendien zijn in die laatste editie het derde en vierde hoofdstuk uit de eerdere samengevoegd, en ook de twee laatste, met weglating van het slot, waarin Old Shatterhand zijn beroemde Henrybuks krijgt.
Er zijn natuurlijk nog meer verschillen. In beide boeken wordt b.v. het graf beschreven dat gemaakt wordt voor de bijna-bruid van Old Shatterhand en anderen. Bij Het Spectrum staat daarna: ‘Later heb ik met Winnetou enkele malen de graven bij de Nugget Tsil bezocht. Wij hebben ze elke keer ongeschonden aangetroffen’. Bij Skarabee staat er alleen maar: ‘De graven zouden zo nooit worden geschonden.’
Nog een aardig voorbeeld: Eerst uit Het Spectrum: (Het opperhoofd ging verder:) ‘Wij hebben zijn dood gewroken. Maar de ziel van de moordenaar is de vermoorde ontgaan. Zij kan hem aan de overzijde van het graf niet dienen, want zij was laf en wilde hem in de dood niet volgen. De schurftige hond aan wie zij toebehoorde is door jongens doodgeschoten en zijn lijk drijft de rivier af.’ ‘Howgh!’
Het opperhoofd bij Skarabee: ‘Wij hebben zijn dood gewroken. Maar de ziel van de moordenaar is de vermoorde ontgaan. Hij kan hem niet aan de gene zijde van het graf bedienen, want hij was laf en wilde hem in de dood niet volgen. De schurftige hond waaraan hij toebehoorde is door jongens doodgeschoten. Is dat niet zo?’ ‘Howgh!’
Persoonlijk geef ik, bij griep en tegenweer, toch maar aan het eerste boek de voorkeur, omdat het Amerikaans als ‘sir’ en ‘Indsmen’ laat staan, en ‘pueblo’ niet voortdurend weglaat of omschrijft. En omdat ik sterk de indruk heb dat de ‘onverkorte’ uitgave onder redactie van De Rooy minder kort is dan de ‘onverkorte editie’ onder redactie van Heyink.
In: Steenwijker Courant, 3 april 1972.
Wie er achter de initialen R. F. schuilgaat, wordt duidelijk als we Vrij Nederland van 3 april 1972 openslaan, want daarin staat hetzelfde artikel, in dezelfde woorden en met dezelfde titel, maar dan met de volledige naam van de auteur: de bekende thrillerschrijver Rinus Ferdinandusse (voluit: Marinus Daniël Ferdinandusse, * 28 november 1931 , † 23 juli 2022), die van 1969 tot 1996 tevens hoofdredacteur van Vrij Nederland was. Bekend van hem zijn o.a. „Stukjes in de kraag”, „Naakt over de schutting”,
„Op de barkeeper beschouwd”, „Zij droeg die nacht een paars corset”, „De brede rug van de Nederlandse maagd”, „Het rijkste uit het leven van Douwe Trant”, „En het hoofd werd op tafel gezet”, „De zoon van Douwe Trant”, „De haren van de vos” en „De dood van een kroonprins” (samen met 9 andere auteurs).
Dr. F. C. de Rooy (voluit: dr. Ferdinand Carel de Rooy, * 9 juni 1919 , † 4 maart 1998) was in het dagelijks leven leraar Frans te Zwolle, later Rijswijk/Z.H. en in zijn vrije tijd dé Karl May-kenner van Nederland. Van zijn hand is o.a. het boekje „Old Shatterhand - Kara Ben-Nemsi - ook voor U! De boodschap van Karl May, de idealist uit het Avondland” (Tilburg: Drukkerij van het R.K. Jongensweeshuis, 1955) en hij redigeerde en gaf in de jaren 1962-1967 de 50 bekende Karl May-pockets bij Uitgeverij Het Spectrum uit.
Margot Bakker (* 21 maart 1913 , † …) was een bekend Nederlands vertaler; er staan minstens 70 vertalingen uit het Frans, Duits en Engels op haar naam.
Jacobus Heyink (* 1906 , † juli 1997) was een boekhandelaar te Rotterdam en oprichter van De Kiva, een tijdschrift voor iedereen die geïnteresseerd was in indiaanse culturen.
