DEZER DAGEN vindt de tweede reeks Prisma-Karl May’s haar voltooiing. Er zullen dan in totaal 49 werken van May geheel opnieuw vertaald en onverkort, in het Nederlandse taalgebied bereikbaar zijn.
Karl May behoeft over gebrek, aan belangstelling niet te klagen. Meer dan een halve eeuw na zijn dood is hij één van de meest gelezen schrijvers, zowel in Duitsland als daarbuiten, met name ook in de Oost-Europese landen.
Hij is de enige auteur, die er zich op kan beroemen, dat er een uitgeverij bestaat, die zich nagenoeg uitsluitend met zijn werk bezighoudt 2, en dat met groot succes, namelijk de
Karl May Verlag in Bamberg. Aan leven en werk van May is in Duitsland zeer serieus aandacht besteed door vele prominente geleerden en literatoren die uitstekende biografieën en studies aan hem hebben gewijd. In ons eigen land moet worden gewezen op dr. F. C. de Rooy 3. Behalve dat hij het initiatief nam tot de Prisma-uitgaven waarvan hij ook de leiding heeft, is hij tevens de auteur van „Karl May en zijn wereld”, dat als nr. 50 van de K.M.-pockets zal verschijnen.
Onmisbaar voor onze kennis van May is voorts zijn meesterlijke autobiografie „Ich” 4, helaas niet vertaald, die in Duitsland tot het beste wordt gerekend wat in het genre der „Confessiones”
is verschenen, ook literair hoog gewaardeerd.
De veelgelezen auteur wordt vooral in ons land nog altijd sterk ondergewaardeerd of volledig genegeerd door de serieuze kritiek. Hierbij spelen allerlei factoren een rol. Eén ervan ligt in het persoonlijke vlak.
May heeft in zijn jonge jaren herhaaldelijk in de gevangenis gezeten voor kleine vergrijpen, en hij heeft, behalve op oudere leeftijd, nooit gereisd in de landen waarover hij schrijft.
Wat zijn verblijf in de gevangenis betreft, is het bijna onvoorstelbaar dat men dit, in onze verlichte eeuw 5, de schrijver nog steeds durft na te dragen. Het is al erg genoeg, dat de auteur, onder uiterst zware en armoedige omstandigheden opgegroeid, en onmiskenbaar lijdend aan psycho-neurotische aandoeningen, in de vorige eeuw 6 gevangenisstraf kreeg voor zaken, die nu om een psychiatrisch rapport zouden vragen.
Wat zijn niet-reizen betreft, juist deze wetenschap doet onze bewondering stijgen voor de man, die op zo’n onnavolgbare wijze en zo levensecht vreemde landen en volken voor ons oproept.
Verder kent men in ons land May steeds uitsluitend als auteur van jeugdboeken. Deze misvatting is ten zeerste bevorderd door de voor-oorlogse uitgaven in de Nederlandse taal die vaak bewerkt en verkort en die altijd slecht vertaald waren. Er werd ook nimmer een serieuze poging gedaan om het werk op adequate wijze aan het lezerspubliek te presenteren, waardoor ’t onmiddellijk werd gedegradeerd tot alleen maar jeugdlectuur zonder verdere waarde. Aan de heersende misvatting is ook schuld,
dat May enkele werken heeft geschreven, speciaal aangepast aan de jeugd, b.v. het beroemde „De Schat in het Zilvermeer”.
Karl May als Old Shatterhand
DE HOOFDZAAK is wel geweest het tijdelijk discrediet waarin hij omstreeks 1900 is geraakt in Duitsland zelf, toen zijn benijders een meedogenloze hetze tegen hem begonnen, als vroegere delinquent, die nu pretendeerde hoog-morele romans te schrijven. M.a.w. dat we in de persoon van May te doen hebben met een oplichter, met een leugenachtige opschepper, wiens werken alleen maar eigen glorie dienden. Die felle campagne heeft het leven van de oude man zeker verkort. Tot op dat moment werd hij door iedereen gelezen, daarna keerden de serieuze lezers zich vaak van hem af.
Karl May bedoelde zijn oeuvre voor heel het volk, ook voor de opgroeiende jeugd, zeker, maar evenzeer voor de volwassenen, namelijk voor allen, die jong van hart zijn, die openstaan voor een permanente ontwikkeling en verandering in hun eigen innerlijk, kortom voor al die mensen, die, intellectueel of ongeletterd, jong of oud, altijd de verwondering
blijven kennen die weten dat een mens nooit „af” is, tenzij het levenseinde
daar is.
In deze betekenis is May een volksauteur en dat heeft ook invloed op de methode en de techniek waarin hij zijn verhalen kleedt. Hij schrijft niet gecultiveerd, maar direct van de spreektaal uit. Mag dat overigens een reden zijn om hem van de literatuurlijst te schrappen?
We moeten zijn betekenis overigens niet in de eerste plaats zoeken in het literaire. Zij ligt ergens anders. Daarbij moeten we het werk voor zichzelf laten spreken zonder ons verder om de persoon van May te bekommeren.
Welnu May is niet de schrijver van een aantal ongelooflijke avonturenromans, of liever, dat is hij ook, maar dat is helemaal niet de essentie van zijn boeken. Neen, zijn boeken zijn veel meer dan avonturenverhalen zoals er honderd in een dozijn gaan. De avonturen zijn niet doel op zichzelf. Zij hebben een heel speciale functie in het totaal. Zij behoren bij het procedé, door hem gekozen: het spannende reisverhaal, meestal in de ik-vorm. Dit moest garanderen, dat het sprookje, dat hij aan de mensen vertelt, als waar wordt ondergaan en daardoor aan overtuigingskracht wint.
Want May is een sprookjesverteller, of liever de schepper van een mythe met in de hoofdrol een held, Old Shatterhand/Kara Ben Nemsi. Niettegenstaande al het fantastische dat er aan hem is, blijft alles in het natuurlijke kader van het reisverhaal, zodat je in hem kunt geloven als in een echte, levende, en, hier en nu, rondtrekkende globetrotter. Een geweldige prestatie op zichzelf.
Dat is precies wat May beoogde. Zijn moderne mythe moet de mensen bepaalde waarheden bijbrengen zoals dat bij elke mythe in het verleden ook het geval is geweest in de vormen, die toen passend waren.
Hij hield in de eigen-geschapen mythologische held, de mensen een gelijkenis voor: volg hem na, dan zal de wereld beter, worden! De vraag is dan ook: wat zijn de hoofdtrekken van
May’s mythologie?
Het is de medemenselijkheid geïnspireerd door de christelijke eis van de allesoverheersende naastenliefde. Het is de verbroedering tussen alle volken en rassen op voet van volstrekte gelijkheid. Het is de boodschap van vrede en gerechtigheid. Het is de afkeer van elk fanatisme en van elke bekrompenheid, vooral op godsdienstig gebied. Het is ook de zekerheid dat de wereld in God’s hand is, maar tegelijkertijd is er de overtuiging, dat de mens zelf, steunend op zijn verstand en goede wil, zich in de toekomst moet scheppen.
Er is ook het weten van de kwade tegenkrachten in de wereld, die al deze visioenen kunnen verstoren. Karl May kent het demonische in de mens. De schurken in zijn boeken zijn gevallenen voor het demonische, niet zomaar mensen, die het een of ander op hun kerfstok hebben. In die zin heeft May in zijn Comédie Humaine reeds Hitler en trawanten geprofeteerd.
DE STRIJD, zo opgevat tussen goed en kwaad, staat centraal in zijn werk. Daarom ook het droeve inzicht dat de mens in de bestaande wereldorde gedwongen is met het kwade af te rekenen. Soms met geweld. In dit verband zijn er talrijke voorbeelden van de hedendaagse situatie-ethiek in May’s werk aan de wijzen, altijd verzacht door de gedachte aan de al-goede God, die alles uiteindelijk ten beste zal leiden, en ook altijd begeleid door de waarheid dat elk mens een schepsel Gods is.
Om dit alles te illustreren en het zo lijfelijk mogelijk aan ons voor te zetten, schiep May zijn humane held; die als zodanig de opvolger is van de Bijbelse, van de oud-Griekse en van alle helden in de literatuur. Hij plaatst hem, steeds opkomende voor het goede en strijdende tegen alle onrecht, in allerhande gevaarvolle situaties in streken waar een normale rechtspraak ontbreekt.
Of het nu in het Wilde Westen is of in het Nabije Oosten, daar heerst het recht van de sterkste, of het oog om oog, tand om tand doet opgeld. Volgens de daar heersende opvattingen hebben de held en zijn vrienden niet zelden de beslissing over leven en dood.
Juist in zulke momenten van volledige overwinning, na bittere strijd, temidden van een wereld die doodt, in zulke existentiële situaties, wanneer de mens helemaal op zichzelf terugvalt, toont hij zijn vergevende naastenliefde, vaak tegen veel weerstand van de metgezellen in en zelfs als het gevaar voor eigen leven
meebrengt.
Hetzelfde zien wij in het heetst van het gevecht. Altijd staat daar levensgroot voor hem het gebod: Hebt uw naaste lief als uzelf, ook de vijand! Dit alles spreekt temeer als we denken aan zijn superioriteit, vooral in bewapening, waardoor hij heel gemakkelijk op bloedige wijze zijn overwinningen zou kunnen behalen. Liefst echter vermijdt hij alle strijd, houdt hij het met de list en treedt hij op als vredestichter.
Zo geeft Karl May ons ’n doorkijkje hoe de mens zou moeten handelen. Dat moet ons stimuleren, niet om zelf zulke avonturen te beleven, maar wel om May’s categorieën in ons eigen leven te integreren.
We kunnen nog spreken over de knappe dialogen, over het onvergankelijke monument, dat hij voor het Indiaanse volk oprichtte, over de knappe schildering van het Oosten, over zijn ouderdomswerk zoals het prachtige „Und Friede auf Erden”, een vredesgeschrift in het Wilhelminische Duitsland!
En nog veel meer.
Dr. F. C. de Rooy (voluit: dr. Ferdinand Carel de Rooy, * 9 juni 1919 , † 4 maart 1998) was in het dagelijks leven leraar Frans te Zwolle, later Rijswijk/Z.H. en in zijn vrije tijd dé Karl May-kenner van Nederland. Van zijn hand is o.a. het boekje „Old Shatterhand - Kara Ben-Nemsi - ook voor U! De boodschap van Karl May, de idealist uit het Avondland” (Tilburg: Drukkerij van het R.K. Jongensweeshuis, 1955) en hij redigeerde en gaf in de jaren 1962-1967 de 50 bekende Karl May-pockets bij Uitgeverij Het Spectrum uit.
Mays autobiografie heet níét „Ich”, maar „Mein Leben und Streben” en die is sinds 1917 opgenomen in „»ICH« Karl May • Leben und Werk” (Gesammelte Werke, Band 34).
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
