Vrijspraak voor Old Shatterhand

Joh. G. C. Kooiman 1



Links boven: Friedrich G. Beckhaus als Karl May en Günter Hanke
als diens verdediger, tijdens de reconstructie van de rechtszaak
tegen Rudolf Lebius.

Boven: In de documentaire “Freispruch für Old Shatterhand” wordt
de rol van KarI May vertolkt door Friedrich G. Beckhaus.



Karl May is niet alleen bekend geworden door zijn talloze Indianenboeken, maar ook door een proces met een lange nasleep, dat in 1910 door hem werd aangespannen. Deze rechtszaak wordt nog eens onder het stof van het verleden vandaan gehaald in een tv-uitzending op zondag 11 juni door de NTS. In bijgaand artikel kunt u al kennis nemen van enkele achtergronden.


KarI May in zijn
laatste levensjaren.

HALF NEDERLAND KENT ZE NOG, de spannende Indianen- en avonturenromans van de Duitse schrijver Karl May, die in 1842 in een klein stadje in Saksen geboren werd en in 1912 in de omgeving van Dresden na een veelbewogen leven overleed. Hij ligt begraven op het oude kerkhofje van het dorp Radebeul... maar Old Shatterhand, de onverzettelijke voorvechter voor recht en vrijheid die in vrijwel al zijn boeken de hoofdfiguur vormt, is nog springlevend! Dikwijls vereenzelvigde de schrijver zich met deze Old Shatterhand, een spoorzoeker zonder weerga, die ten strijde trok tegen wilde Indianenstammen, tegen Comanchen, Apachen of hoe ze dan heten mogen. Een man van ijzer en staal die een buffel met één slag van zijn gevreesde vuist velde, en voor wie het woord angst een onbekend begrip was. Een soort „Batman” uit het begin van deze eeuw...
Twee, jaar voor zijn dood – op 12 april 1910 – werd in Berlijn een proces behandeld dat de toen al grijze schrijver had aangespannen tegen de Berlijnse auteur en publicist Rudolf Lebius 2, die in een open brief had beweerd, dat Karl May „een geboren misdadiger” was en dat zijn boeken „een verderfelijke geest uitademden”. Was het broodnijd? Een feit is in elk geval dat juist in die tijd de boeken van Karl May werden verslonden. We hoeven maar enkele namen te noemen zoals „Winnetou” (1893), „Door het wilde Koerdistan” (1894), „Old Surehand” (1895), „Van Bagdad naar Istanboel” om in miljoenen harten een trilling teweeg te brengen die nauwelijks door enig ander boek te evenaren is. In vrijwel alle talen van de wereld rolden de boeken van Karl May bij tien-, bij honderdduizenden van de persen. Rudolf Lebius daarentegen mocht blij zijn als hij een drukker vond die zijn geschriften wilde uitgeven, terwijl zijn honorarium in geen verhouding stond met dat van de man die hij in het openbaar belasterde.

Tussen goed en kwaad

Ongetwijfeld bevatten de beschuldigingen van Lebius een kern van waarheid. Als jong onderwijzer had Karl May dingen gedaan die niet door de beugel konden, dingen die vooral in die tijd zeer streng werden gestraft. Hij werd ontslagen en „wegens verschillende misdrijven” veroordeeld. Na zijn vrijlating uit de gevangenis keerde hij Duitsland de rug toe. Hij ging reizen. Zo doorkruiste hij onder andere de Balkan en de Oriënt en toen pas besloot hij te gaan schrijven. In het begin was zijn succes niet bijzonder groot, maar plotseling schoot zijn ster als een meteoor omhoog. Zijn boeken werden bestsellers die met „De negerhut van oom Tom” 3 en de fantastische utopieën van Jules Verne 4 vergeleken konden worden. Nooit is Karl May echter de innerlijke ontreddering die zijn veroordeling teweeg had gebracht, volledig te boven gekomen. Hij zocht van kind af aan het mooie in het leven... maar steeds opnieuw werd hij buiten zijn schuld met het tegendeel geconfronteerd. En dat is duidelijk te merken aan zijn boeken, die hij ten dele in de gevangenis schreef...

Gerehabiliteerd

Iets van de gedachte „Karl May is een door en door slecht mens” is er door de jaren heen in de wereld blijven hangen. En dat ondanks de #132;vrijspraak” in Berlijn. De advocaat van „de vader van Old Shatterhand”, die in zijn pleidooi het hele leven van zijn cliënt als een gazen sluier uitrafelde, vanaf het ogenblik dat de jonge Karl van het seminarie werd weggestuurd omdat hij ... oude stompjes stearinekaars had gestolen (!), tot het moment dat hij een gevierd mens werd, toonde duidelijk aan dat het „de omstandigheden” waren geweest, die hem zover hadden gebracht. De zeer gevoelige Karl voelde zich miskend en uitgestoten, en dat veroorzaakte een drangneurose. En het gevoel dat hij wraak moest nemen voor het onrecht dat men hem had aangedaan. Zelfs de advocaten van de tegenpartij gaven tenslotte volmondig toe dat Karl May, hoewel hij dan misschien juridisch strafbare dingen had gedaan, moreel moest worden vrijgesproken. Grotere rehabilitatie had hij moeilijk kunnen krijgen!


... gewapend met geweren, messen en tomahawks ...

Maar die uitspraak werd niet voldoende wereldkundig gemaakt, zodat de slechte roep die Karl May door de publikaties van Rudolf Lebius had gekregen, nooit volkomen teniet werd gedaan. De gedachte „aan die vriend van Winnetou, dat bleekgezicht met zijn dodelijke vuist, is menig steekje los geweest” blééf hangen. Daarom heeft het ZDF in Mainz een documentairespel laten schrijven door Hellmut Kotschenreuther 5, waarbij gebruik werd gemaakt van de oude archieven van de rechtszaak in Berlijn „Karl May contra Rudolf Lebius”.
Toch is het stuk niet zuiver een reconstructie geworden van de rechtszitting, want daartussendoor laat de schrijver flitsen zien uit het veelbewogen leven van de jonge Karl May.
Deze documentaire wordt door de NTS overgenomen en het zal vele honderdduizenden kijkers, die de boeken van de zwaarbeproefde schrijver destijds hebben verslonden – en wellicht nog verslinden, want ze zijn nog steeds te koop! – zonder twijfel deugd doen, dat hun idool geen geboren misdadiger is geweest.

Zondag 11 juni 1967, Nederland 2 (NTS)

20.30     VRIJSPRAAK VOOR OLD SHATTERHAND (tot 21.35)

Een documentair spel van Hellmuth Kotschenreuther, gebaseerd op de rechtszaak die de wereldberoemde schrijver Karl May aanspande tegen Rudolf Lebius.
Die beruchte zaak kwam op 12 april van het jaar 1910 voor. Lebius had Karl May in een brief uitgemaakt voor „een geboren misdadiger”, waarop de toen al overal ter wereld bekende schrijver deze ruchtbarende zaak voor de rechter bracht. Tijdens de zitting haalde Lebius tot ieders verbazing allerlei documenten voor de dag, welke moesten bewijzen, dat Karl May vele van zijn levensjaren in de gevangenis had doorgebracht. Hij bleek zelfs in staat aan te tonen, aan welke misdaden Karl May zich schuldig had gemaakt: diefstal, roof en fraude. Zou het idool van honderdduizenden – jong en oud – door deze beschuldigingen van zijn voetstuk worden gestoten?
U ziet: F. G. Beckhaus 6 – Karl May; Günter Hanke 7 – zijn advocaat; Toni Herbert 8 – Rudolf Lebius; Gerhard Schinschke 9 – zijn advocaat; Peter Schiff 10Luis Krügel 11. Regie: Hans Heinrich 12.


Rudolf Lebius (Toni Herbert) en zijn advocaat (Gerhard Schinschke) brengen
voor dr. Karl May belastende verklaringen ter tafel – 20.30 uur



[1]In: Televizier, no. 23 (1967), pp. 22, 23 & 25; bij het TV-programma van zondag 11 juni 1967.
[2]Rudolf Lebius (* 4 januari 1868 , † 4 april 1946) was een Duitse journalist van het dubieuze soort, uitgever, vakbondsleider en antisemitisch politicus; nadat zijn poging om Karl May af te persen mislukt waren, werd hij diens vuigste tegenstander.
[3]De laatste Nederlandse druk van het boek met de titel „De negerhut van Oom Tom” stamt uit 1982; in latere uitgaven werd de titel gewijzigd in „De hut van Oom Tom”; het is een vertaling van „Uncle Tom’s Cabin or Life Among the Lowly”, het bekendste boek van Harriet Beecher-Stowe (* 14 juni 1811 , † 1 juli 1896), de bekende Amerikaanse abolitioniste en schrijfster.
Tijdens zijn Amerikareis bezocht Karl May op donderdag 22 oktober 1908 haar woonhuis (80 Barlett Street) en haar graf in Andover/Mass..
[4]Jules Verne (* 8 februari 1828 , † 24 maart 1905) was een Frans auteur van avontuurlijke reisbeschrijvingen met nieuwe technieken, naar vele delen van de aarde en naar onbekende gebieden zoals de diepzee, het binnenste van de aarde en de maan. Hij wordt vaak gezien als de vader van de sciencefiction. Tot zijn bekendste romans behoren „Voyage au centre de la terre”, „De la terre à la lune”, „Vingt mille lieues sous les mers”, „Autour de la lune”, „Le tour du monde en quatre-vingts jours ” en „Michel Strogoff”.
[5]Hellmut Kotschenreuther (* 24 maart 1926 , † 1998) was een Duits componist, muziekredacteur en draaiboekauteur. Deze documentaire uit 1965 was zijn eerste draaiboek; voorts schreef hij draaiboeken voor de films „Die Brücke von Remagen” (1967) , „Das Berliner Zimmer” (1968) en „Beethoven: ‘… in allem streng die Wahrheit’” (1970).
[6]Friedrich Georg Beckhaus (* 11 december 1927) is een Duits acteur en synchroonspreker, die (vaak kleine rollen) in tientallen films en tv-series speelde, waaronder Der Alte, Der Kommissar, Derrick, Die Schwarzwaldklinik, Edgar Wallace, Liebling Kreuzberg, Raumpatrouille – Die phantastischen Abenteuer des Raumschiffes Orion, Tatort en Wolfs Revier.
[7]Guenter Hanke (* 16 december 1926 , † 6 januari 2019) was een Duits journalist, acteur en synchroonspreker.
[8]Toni Herbert (voluit: Anton Herbert, * 1912 , † 1990) was een Duits acteur en synchroonspreker.
[9]Gerhard Schinschke (* 11 juli 1926 , † 5 juli 2000) was een Duits acteur en synchroonspreker.
[10]Peter Schiff (* 27 juni 1923 , † 16 april 2014) was een Duits acteur een hoorspelspreker. In het tweede seizoen van de tv-serie „Kara Ben Nemsi Effendi” speelde hij de rol van Ilia, herbergier en burgemeester in Shiganzy.
[11]Louis Napoleon Krügel (* 29 februari 1848 , † 1900) was naar eigen zeggen een „roverhoofdman” uit Hohenstein-Ernstthal, die zijn broer had verteld dat hij deelgenomen zou hebben aan Karl Mays rooftochten. In de documentaire „Freispruch für Old Shatterhand” wordt hij Priegel genoemd, maar dat hij bij het proces in 1911 getuigd zou hebben, is een „indianenverhaal”, want deze draaideurcrimineel was op dat moment al elf jaar dood. Als getuigen traden wel op zijn weduwe Marie Anna Albani, verw. Krügel (* 1844 , † 1922), zijn dochter Auguste Emma Krügel (* 1882 † 1947) en zijn broer Hieronymus Richard Krügel (* 1852 , † 1912).
[12]Hans Heinrich (* 2 november 1911 , † 5 november 2003) was een Duitse regisseur en draaiboekschrijver; bekende films van hem zijn o.a. „Meine Frau macht Musik” (1958) en „Heintje – Einmal wird die Sonne wieder scheinen” (1970), een film rondom onze landgenoot Heintje, de „Nachtegaal van Bleijerheide”.



Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

Terug naar de Karl May-startpagina.

Terug naar de Apriana-startpagina.



Google
www op deze website