Alexandre Dumas 2 heeft zijn helden, Robinson Crusoë 3 is vereerd, Tijl Uilenspiegel 4 onvergetelijk, De Leeuw van Vlaanderen 5 een voorbeeld van moed; Don Quichotte 6 en baron Von Munchhausen 7 zijn historische figuren. Maar opperhoofd Winnetou en woudloper Old Shatterhand zijn onsterfelijk; ze zijn de helden van jong en oud. Jules Verne 8 moge stukgelezen zijn, Karl May (en we noemen deze Duitser allemaal netjes „Karl Mé”) en zijn helden zitten ons al generaties lang in het bloed. Want zijn helden waren mensen van vlees en bloed, zijn avonturen fantasieën, geënt op menselijke wezens, die er waren of zouden komen, verhalen geënt op een ongelooflijke kennis van Oost en West, van de mensen daar, van hun mentaliteit, van hun gewoonten en taal, van geografische nauwkeurigheid, waarvan men griezelt.

Er is echter één ding met Karl May, zonder wie – met uitzondering van Cooper 9 – de Indiaan bij ons nooit populair was geworden, gebeurd, waarom men nu treurt: zijn boeken zijn vertaald, bewerkt en men heeft ze geprobeerd „modern” te maken. Indianen reden niet meer te paard, maar tuften in New York rond in auto’s 10. Dat was Karl May niet meer, dat was Winnetou niet meer en dat was Old Shatterhand niet meer. Onder supervisie van dr. F. C. de Rooy 11, Karl May-expert bij uitstek, wiens hobby een wetenschap werd, is een nieuwe vertaling onderhanden genomen. Uit het Duits, van de boeken zoals ze na tien jaar minitieus onderzoek door het Karl May Verlag in Bamberg, als authentiek zijn vertaald. Alle onnauwkeurigheden en foutjes, die door bewerkingen en heruitgaven in de oorspronkelijke tekst waren binnengeslopen, zijn er uitgehaald. Vijfentwintig van de ongeveer zeventig werken van May verschijnen thans in de nieuwe vertaling, overigens wel in modern Nederlands, in een pocketserie van Prisma. Twee per maand; de eerste twee zijn nu van de pers: Winnetou, het Grote Opperhoofd en De Schat in het Zilvermeer.

Karl May, in de kracht van zijn leven
en op het toppunt van zijn roem.

Deze hommage aan het adres van Karl May geschiedt precies een halve eeuw na zijn dood, op eind maart 1912; hij was toen zeventig jaar oud en nog zo vitaal dat hij een week eerder in Wenen tweeduizend mensen toesprak met een stem, die Winnetou zou hebben doen sidderen.

Ze zullen dus herleven, de figuren van Winnetou, van Old Shatterhand, maar ook die van Kara Ben Nemsi en zijn trouwe vriend Hadsji Halef Omar. De avonturen zullen herleven in de prairies van het Wilde Westen, de llano’s van Zuid-Amerika, de woestijnen van Afrika en Azië, en in de woeste bergen van Koerdistan en de Balkan. Een nieuw uitgegeven serie, na de tientallen miljoenen boeken in meer dan twintig taalgebieden, die er al verschenen zijn.
Er zijn meer schrijvers, die „jeugdboeken” hebben geschreven en door zowel jong als oud werden gelezen. Bij Karl May is dat ook het geval. Want hij had – wellicht met het padagogisch instinct van ’n onderwijzer-leraar – heel goed door, dat het boek bij de jeugd en bij de oudere generatie alleen maar onverminderde sympathie kon behouden als het verhaal niet al te dik-opgelegd ethisch wilde zijn. Karl May schiep nobele figuren, eerlijke mensen, die streden voor het recht en het goed. Het kwaad werd gestraft en het goede overwon.
En toch stierf Winnetou door een verraderlijke kogel van een vijandige Sioux-Indiaan. Want dit is May’s geheim: hij aanvaardde ook teleurstellingen, het ging niet altijd even goed. Anders zou niemand in hem geloofd hebben. Wel avontuur, romantisch avontuur, maar geen rechtlijnig pad zonder doornen.

Hij was een idealist (Buffalo Bill 12 zei het hem met minachting recht in zijn gezicht), maar tevens realist. Hij schiep de verbroedering, waar we nu nog om vechten: tussen de rassen, tussen blank en rood. Old Shatterhand – personificatie van May zelf had een vuist als een molenwiek, en zijn berendoder en Henrigeweer zijn beroemd geworden: en tóch was hij pacifist.
Karl May’s boeken zijn door velen gelezen, door mannen als Albert Schweitzer 13 („Wat mij het meest heeft geboeid, is zijn strijd voor vrede en onderling begrip”) en Albert Einstein 14 („Omdat ik in zijn boeken terugvind de jeugdige en oergezonde drang naar romantische verten, naar avontuur...”).
Karl May is een wat geheimzinnige figuur, fel omstreden soms. Zijn zeventig boeken zijn een waardig standbeeld voor hem; sinds 1928 bestaat er in Radebeul bij Dresden een Karl May Museum, een prachtige collectie Indianen-voorwerpen, zoals de zogenaamde picture robes (beschilderde huiden), bizon-lederen schilden, vredespijpen, tomahawks, scalpen en tenslotte de vermaarde geweren uit zijn romans: de Zilverbuks, de Berendoder en de Henribuks. May’s verhalen mogen dan fantastie zijn geweest, dèze dingen dan toch niet.
May is een figuur over wie vele verhalen in omloop zijn. In 1842 werd hij in Hohenstein-Ernstthal in Saksen geboren, zoon van een wever, zo arm als een kerkrat. Veertien kinderen werden er in dit gezin geboren, vijf bleven er in leven. Karl stal, zo wil het verhaal, op een kwade dag een meerschuimen pijp voor vaders verjaardag. Hij werd gegrepen en enkele jaren in een tuchthuis opgesloten. Andere verhalen zeggen, dat hij resten van kerstkaarsen uit een kerk had weggenomen, want ze hadden thuis geen licht; weer een ander verhaal beweert, dat hij een geleend horloge niet wilde teruggeven. Allemaal vergrijpen, waarvoor hij jaren in de cel heeft moeten doorbrengen.

Karl May, zegt men, heeft al zijn avonturen slechts achter zijn schrijfbureau beleefd. Wel heeft hij in de Oriënt rondgezworven, sommigen zeggen, dat hij ook Amerika heeft bezocht. Feit is echter dat hij een bijzonder nauwkeurige studie heeft moeten maken van de landen en volken waarover hij schreef.
Want alles klopt met een niet te verbeteren nauwkeurigheid. Naast zijn schrijftafel moet een boekerij als geen andere hebben gestaan, hij moet het allemaal gelezen hebben, en hij moet een feeling als geen ander hebben gehad voor wat waar en onwaar was aan inlichtingen over de beschreven landen en volkeren, hun taal (hij kènde Arabisch en Indiaans), gewoonten, en vooral hun mentaliteit. Dat maakt hem onsterfelijk.
Even goed als zijn oef’s, zijn howgh’s, zijn tschah’s en zijn pshaw’s. Want die kreten klinken nóg, in de struiken of tussen de bomen, in ons eigen goede vaderland.

[1]	In De Gooi- en Eemlander, 31 maart 1962.

[2]

Alexandre Dumas père (eigenlijk: Alexandre Davy de La Pailleterie Dumas, * 24 juli 1802 , † 5 december 1870) was een Frans dramaturg en schrijver van hoofdzakelijk historische romans, o.a. „Les Trois Mousquetaires” (=„De drie musketiers”, „Le comte de Monte-Cristo” (=„De graaf van Monte-Cristo”, „Vingt Ans après” (=„Twintig jaar later”), „La Reine Margot” en „Le Vicomte de Bragelonne ou Dix Ans plus tard” (=„De Burggraaf van Bragelonne”).

[3]	„Robinson Crusoe” – in Nederlandse vertalingen ook wel „Robinson Crusoë” – is een roman van de Engelse schrijver Daniel Defoe (* ± 1660 , † 24 april 1731) over een schipbreukeling die 28 jaar lang op een onbewoond eiland leeft.

[4]	Tijl Uilenspiegel/Till Eulenspiegel is een personage uit onder meer de Nederlandse (Vlaamse) en Duitse folklore; volgens de sage was Tijl Uilenspiegel een deugniet die vrij als een vogel in de veertiende eeuw door de Nederlanden en Duitsland trok en iedereen voor de gek hield met zijn streken.

[5]

„De Leeuw van Vlaanderen” – oorspronkelijk: „De Leeuw van Vlaenderen of de Slag der Gulden Sporen” – is een historische roman uit 1838 van de Vlaamse auteur Hendrik Conscience (* 3 december 1812 , † 10 september 1883). Het boek vertelt het verhaal over de Guldensporenslag in 1302, waarin het Vlaamse leger werd aangevoerd door Robrecht van Béthune (of: van Dampierre; * 1249 , † 17 september 1322), bijgenaamd „De Leeuw van Vlaanderen”.

[6]

Don Quichot of Don Quichotte – in het Spaans Don Quijote of Don Quixote – is de hoofdpersoon van de tweedelige roman „El ingenioso hidalgo Don Quixote de la Mancha” uit 1605 (1e deel) resp. 1615 (2e deel) van Miguel de Cervantes Saavedra (* vml. 29 september 1547 , † 22 of 23 april 1616) uit 1605 resp. 1615. In de moderne spelling heet de hoofdpersoon Don Quijote, terwijl we hier te lande ook de Franse spelling Don Quichotte tegenkomen; een van de episoden van de ridderroman is de strijd van de hoofdpersoon tegen windmolens, waarmee Don Quichotte het symbool van zinloos verzet is geworden.

[7]	Karl Friedrich Hieronymus, Baron von Münchhausen (* 11 mei 1720 , † 22 februari 1797) was een Duitse edelman, die in het Russische leger diende in de strijd tegen de Turken. Daarover vertelde hij zeer sterke verhalen, die als volksverhalen in de mondelinge en schriftelijke overlevering voortleven.

[8]

Jules Verne (* 8 februari 1828 , † 24 maart 1905) was een Frans auteur van avontuurlijke reisbeschrijvingen met nieuwe technieken, naar vele delen van de aarde en naar onbekende gebieden zoals de diepzee, het binnenste van de aarde en de maan. Hij wordt vaak gezien als de vader van de sciencefiction. Tot izjn bekendste romans behoren „Voyage au centre de la terre”, „De la terre à la lune”, „Vingt mille lieues sous les mers”, „Autour de la lune”, „Le tour du monde en quatre-vingts jours ” en „Michel Strogoff”.

[9]

James Fenimore Cooper (* 15 september 1789 , † 14 september 1851) was een Amerikaans schrijver, die vooral bekendheid verwierf met zijn zeeverhalen en historische verhalen, de Leatherstocking Tales, met Natty Bumppo in de hoofdrol; een van de beroemdste boeken uit deze reeks, „The Last of the Mohicans” wordt door vriend en vijand beschouwd als zijn meesterwerk.

[10]

?

[11]

Dr. F. C. de Rooy (voluit: dr. Ferdinand Carel de Rooy, * 9 juni 1919 , † 4 maart 1998) was in het dagelijks leven leraar Frans te Rijswijk/Z.H. en in zijn vrije tijd dé Karl May-kenner van Nederland. Van zijn hand is o.a. het boekje „Old Shatterhand - Kara Ben-Nemsi - ook voor U! De boodschap van Karl May, de idealist uit het Avondland” (Tilburg: Drukkerij van het R.K. Jongensweeshuis, 1955) en hij redigeerde en gaf in de jaren 1962-1967 de 50 bekende Karl May-pockets bij Uitgeverij Het Spectrum uit.

[12]

„Buffalo Bill” was de bijnaam van William Frederick Cody (* 26 februari 1846 , † 10 januari 1917), een van de kleurrijkste figuren uit het Wilde Westen. Hij kreeg de bijnaam „Buffalo Bill” toen hij een baan aannam om de werkers aan de Kansas Pacific Spoorweg te voorzien van bizonvlees. Daarnaast had hij nog talloze andere baantjes, zoals huidenjager (trapper), stierenvanger, goudzoeker in Colorado, ruiter in de Pony Express in 1860, gids bij kolonisten-karavanen, menner van postkoetsen, soldaat in de Amerikaanse Burgeroorlog en hotelmanager, maar het beroemdst werd hij door zijn Wild West Show.

[13]	Albert Schweitzer (* 14 januari 1875 , † 4 september 1965) was een Duits medicus, luthers theoloog, filosoof en schrijver; hij ontving in 1952 de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn in woord en daad uitgedragen dogma ‘Eerbied voor al het leven’.

[14]

Albert Einstein (* 14 maart 1879 , † 18 april 1955) was een Duits, later Zwitsers en nog later Amerikaans theoretisch natuurkundige van Joodse afkomst. In 1921 ontving hij voor zijn verdiensten voor de theoretische natuurkunde, en met name voor zijn ontdekking van de wet van het foto-elektrisch effect de Nobelprijs voor de Natuurkunde.

Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

www op deze website