IN Antwerpen zijn onlangs wat psychologen bij elkaar gekomen om zich te beraden over de teksten van schoolboeken en kinderliedjes. Men onderzocht de wenselijkheid deze aan te passen aan het bevattingsvermogen van de jeugd. Een congres op de hurken dus, want ieder maakt zich bij zo’n gelegenheid klein, om zich in de kinderziel te verdiepen. Zo’n vergadering is eigenlijk onbegonnen werk, omdat er geen kinderen bij worden uitgenodigd. Natuurlijk zou er na elke spreker een kind moeten opstaan en leggen: „Nee hoor, fout, wij zien dat allemaal anders.” Kinderen zijn echter wel wijzer. Ten eerste gaan ze niet naar congressen en ten tweede zouden ze, àls ze gingen, niet naar de spreker kijken, maar naar de blauwe hemel boven het matglas en intussen de bromvliegen tellen, die in de gordijntjes zijn vastgelopen. Ik heb deze bezigheid toen overgenomen, het waren er vijf, een wesp niet meegeteld. Sprekers waren er wat minder, maar ook zij liepen vast.
De hoofdschotel werd opgediend door een geleerde uit Mechelen met een spits toelopend hoofd en een zeer hoge stem, die een proefschrift geschreven had over „Adaptatie en perceptie in het kleuteronderwijs”, opgedragen aan Mijne Ouders en door dezen vermoedelijk ook gelezen. Hij was nog geen professor, maar na de eerste zinnen voelden we allemaal dat hij het ieder ogenblik worden kon, want we hadden de grootste moeite hem te volgen en na afloop klapten we als razenden in de handen, om niet voor sufferds te worden aangezien. Van de gelegenheid tot het „stellen van vragen” zag ieder grootmoedig af, zeer tot ongenoegen van de voorzitter, die nog maar kort in het bestuur was en zich van het debat werkelijk iets had voorgesteld. Hij bleef met half opgeheven hamer bemoedigend rondkijken, zelfs het krabben van een hoofd en het rechtzetten van een bril aanziende als een neiging tot spreken en telkens in deze verwachting teleurgesteld. Om aan die kwelling een eind te maken en ook omdat ik in België momenteel niets te verliezen heb, kwam ik overeind en stelde het volgende.
DE mening, dat een kind volledig begrijpen moet wat het zegt, is een opvatting van en, voor volwassenen. Zij houdt geen rekening met het eigenaardig vermogen van kinderen om mysteries niet alleen te aanvaarden, maar zelfs blij te omhelzen. Welke zijn de meest verbreide sprookjes? De onbegrijpelijke. Geen kind „begrijpt” Blauwbaard. Maar ieder kind is dol op dit verhaal. Wat zijn de meest verbreide kinderboeken? De boeken, die eigenlijk voor volwassenen geschreven zijn: Gulliver’s Reizen 2, Robinson Crusoë 3, Don Quichotte 4, Tom Sawyer 5 en de verhalen van Karl May, Fennimore Cooper 6 en Jules Verne 7, allemaal boeken, die onmiskenbaar boven het petje geschreven zijn. En wat voor- de opgroeiende jeugd geldt, dat geldt in nog sterkere mate voor de zeer kleinen. Want wat zijn de populairste kinderliedjes? Nemen wij eens „Zie de maan schijnt door de bomen” en daaruit al meteen de volgende regel. Deze luidt: „Makkers staakt uw wild geraas.” Hierin komen niet minder dan drie woorden voor, die voor een kind volkomen onbegrijpelijk zijn, namelijk makker, staakt en geraas. Ik moet nog steeds de zes- of zevenjarige ontmoeten, die van deze uitdrukkingen ook maar het flauwste vermoeden heeft. En toch wordt dit lied met de grootste toewijding en de diepste overtuiging gezongen. En juist deze regel heeft een magische kracht, omdat hij niets betekent en louter evocatief is. Hij roept in zijn totale onbegrijpelijkheid de verre, Spaanse heilige ontzagwekkender op dan welke beschrijving ook.
En nemen we eens ’n couplet uit „De herdertjes lagen bij nachte”, bijvoorbeeld dit: „Toen zij er te Bethlehem kwamen – daar schoten drie stralen dooreen – een straal van omhoog zij vernamen – een straal uit het kribje beneên – toen schoot er een straal uit hun ogen – enz. enz. Hier is natuurlijk geen straal van te begrijpen, om de eenvoudige reden dat het wartaal is. Maar een kind vindt dat niet. Het zingt devoot „een straal van omhoog zij vernamen”, zonder zich af te vragen hoe dit akoestisch uitvoerbaar is. Het zingt het mysterie van Kerstmis, zoals sommige eenvoudige mensen nog steeds het latijnse Gregoriaans zingen, zonder te weten wat het betekent, maar in een ongecompliceerde en daarom des te dieper overtuiging, dat er in elk geval iets geweldigs aan de orde is.
En hier zijn we aan de kern van de zaak: wie voor kinderen alles begrijpelijk wil maken, onderschat hun bijna onbegrensde geloofs-capaciteit. Natuurlijk, het kan te dol worden en wij moeten ons hoeden om van deze eigenschap geen misbruik te maken. Maar er zijn gevallen, waarin correcties kritisch bekeken mogen worden. Men voegt dan wel iets aan logica toe, maar trekt tegelijk wat van het wonder af. Dit is geen pleidooi voor onbegrijpelijke teksten. Op dit gebied valt er genoeg te verbeteren. Ik wilde slechts wijzen op een kant van het vraagstuk, die misschien te weinig wordt opgemerkt.
In: De Volkskrant, 10 augustus 1960. Godfried Bomans (voluit: Godfried Jan Arnold Bomans, * 2 maart 1913 , † 22 december 1971) was een Nederlandse schrijver, columnist en mediapersoonlijkheid. Zijn bekendste boeken zijn „Pieter Bas”, „Erik of het klein insectenboek”, „De avonturen van Pa Pinkelman”, „Avonturen van Tante Pollewop” en de lagere school-lectuur-serie „Pim, Frits en Ida”. Van zijn hand is het artikel „Het ruikt hier naar gas. Een poging tot begrip van Karl May” in Elseviers Weekblad, 24 augustus 1963, elders op deze site.
„Gulliver’s Travels” is de populaire benaming van de satirische roman „Travels into Several Remote Nations of the World, in Four Parts. By Lemuel Gulliver, First a Surgeon, and then a Captain of Several Ships” uit 1726 door de Ierse schrijver Jonathan Swift (* 30 november 1667 , † 19 oktober 1745).
„Robinson Crusoe” – in Nederlandse vertalingen ook wel „Robinson Crusoë” – is een roman van de Engelse schrijver Daniel Defoe (* ± 1660 , † 24 april 1731) over een schipbreukeling die 28 jaar lang op een onbewoond eiland leeft.
„El ingenioso hidalgo Don Quixote de la Mancha” is de volledige titel van een tweedelige roman van Miguel de Cervantes Saavedra (* vml. 29 september 1547 , † 22 of 23 april 1616) uit 1605 resp. 1615. In de moderne spelling heet de hoofdpersoon Don Quijote, terwijl we hier te lande ook de Franse spelling Don Quichotte tegenkomen; een van de episoden van de ridderroman is de strijd van de hoofdpersoon tegen windmolens, waarmee Don Quichotte het symbool van zinloos verzet is geworden.
Tom Sawyer is de hoofdpersoon uit „The Adventures of Tom Sawyer”, „Adventures of Huckleberry Finn”, „Tom Sawyer Abroad” en „Tom Sawyer, Detective”, alle van de Amerikaanse schrijver Mark Twain (pseudoniem van Samuel Langhorne Clemens, * 30 november 1835 , † 21 april 1910).
James Fenimore Cooper (* 15 september 1789 , † 14 september 1851) was een Amerikaans schrijver, die vooral bekendheid verwierf met zijn zeeverhalen en historische verhalen, de Leatherstocking Tales, met Natty Bumppo in de hoofdrol; een van de beroemdste boeken uit deze reeks, „The Last of the Mohicans” wordt door vriend en vijand beschouwd als zijn meesterwerk.
Jules Verne (* 8 februari 1828 , † 24 maart 1905) was een Frans auteur van avontuurlijke reisbeschrijvingen met nieuwe technieken, naar vele delen van de aarde en naar onbekende gebieden zoals de diepzee, het binnenste van de aarde en de maan. Hij wordt vaak gezien als de vader van de sciencefiction. Tot izjn bekendste romans behoren „Voyage au centre de la terre”, „De la terre à la lune”, „Vingt mille lieues sous les mers”, „Autour de la lune”, „Le tour du monde en quatre-vingts jours ” en „Michel Strogoff”.
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
Terug naar de Karl May-startpagina.
Terug naar de Apriana-startpagina.
