Worden de boeken van Karl May tegenwoordig nog gelezen?

dr. F. C. Dominicus 1

LEEST MEN de avonturenromans van Karl May nog evenveel als een halve eeuw geleden? Het is moeilijk hierop een antwoord te geven, maar het staat vast, dat ze ontzaglijk veel gelezen z ij n.
Mays bekendste Indianenroman „Winnetou” heeft een uitgave van meer dan 400.000 exemplaren overschreden. Alles bij elkaar zijn ongeveer 12 miljoen boeken van hem verkocht. Iemand heeft uitgerekend, dat dit betekent: Zet deze boeken naast elkaar en u krijgt een rij die even lang is als de weg van Groningen naar Middelburg. Met de titels naar voren zouden ze de afstand Amsterdam–Boedapest bereiken. De getallen geven enigszins weer hoe druk deze boeken gelezen zijn.
Men dus kunnen denken, dat de critici het wel eens zullen zijn over de waarde ervan. Toch is niets minder waar. De oordelen lopen zover uiteen, dat men ternauwernood kan begrijpen dat ze dezelfde boeken gaan. Een blad schreef: „Karl May was op letterkundig terrein lange tijd een der meest omstreden persoonlijkheden. Er waren critici die hem tot de beste leerrijke jeugdboekschrijvers van alle tijden stempelden, die zijn werken, vrij van ongezonde erotiek en slechts de liefde tot vreemde landen en volken lerend, als voorbeelden van de zuiverste kunst en poëzie beschouwden. Maar er waren ook lieden die zijn stijl slecht vonden en zijn verhalen voor nietszeggende avonturenromantiek hielden. De honderdduizenden echter die Karl Mays reisavonturen lazen, gaven geen snars om deze of gene der literaire opvattingen, maar volgden Kara Ben Nemsi en Hadji Halef Omar door Afrikaanse en Arabische woestijnen, door wadi’s, oasen en Koerdische bergen, naar Bagdad en Stamboel en door de kloven van de Balkan, via het land der Skipetaren, naar de holen van de Sjoet”. Karl May geeft niet minder dan Jules Verne 2, de Franse schrijver, een merkwaardig voorbeeld van een uitermate grote en tevens zo goed als nooit missende verbeeldingskracht. Hoe is het mogelijk zo natuurgetrouw een land en zijn inwonrers te schilderen als deze beide schrijvers deden, zonder ooit een voet in dat land te hebben gezet?
Herman Hesse 3, de beroemde Duitse schrijver en winnaar van de Nobelprijs, zegt: „Hij is de schitterendste vertegenwoordiger van een soort literatuur, die tot de alleroorspronkelijkste behoort en literatuur als wensvervulling genoemd zou kunnen worden”I
Hij is een voorbeeld van een mens, die midden in het leven staande, daarvan de bezwaren maar al te zeer heeft gevoeld.
Het lot heeft hem vooral in zijn jeugd niet begunstigd. Hij werd 1842 geboren als zoon van een doodarme wever. Tot zijn vijfde jaar is hij blind geweest. In deze tijd heeft zijn fantasie zich sterk ontwikkeld en toen zijn blindheid genezen was, leerde hij veel sneller dan andere kinderen. Op 14-jarige leeftijd begon zijn opleiding voor onderwijzer. Tot zijn 32ste jaar heeft hij allerlei avonturen gehad, die het waarschijnlijk maakten, dat hij zijn gehele leven een misdadiger zou blijven.
Wegens diefstallen en oplichting is hij herhaalde malen gearresteerd en veroordeeld. Indien men echter de geschiedenis van deze „misdaden” leest, komt men sterk onder de indruk: „Het is de man sterk tegengelopen, want bij een mildere behandeling, zou er van misdaden waarschijnlijk geen sprake zijn geweest Een diefstal van talkresten van kaarsen was zijn eerste misgreep. Een geleend horloge dat hij vergat terug te bezorgen, was zijn tweede. En zo ging het bergaf. In de gevangenis komt hij tot studeren en schrijven. Na zijn ontslag treedt hij in dienst bij een uitgever te Dresden 4.
Hoe groot zijn fantasie was blijkt uit het verhaal over Winnetou. Hij stelt hem voor als een zijner boezemvrienden, wiens dood hem diep heeft getroffen, terwijl Winnetou toch slechts een produkt van zijn verbeelding is, want hij schreef dit in 1892 en bezocht Amerika en de woonplaatsen van de Roodhuiden eerst in 1908 5.
Het gehele werk van Karl May bestaat uit 65 delen 6. Na zijn dood in 1912 ging het niet zoals met zoveel schrijvers het geval is. Integendeel, de verkoop van zijn boeken nam een groter omvang dan ooit aan. Zijn huis in Dresden werd na zijn dood een Karl May-museum, waar jaarlijks duizenden heentrekken.
Merkwaardig is dat hij zijn vermogen voor een groot deel aan een stichting vermaakte, die zich ontfermt over jonge „behoeftige onderwijzers, die uit armoede op het hellende vlak komen” 7. Een herinnering aan zijn jeugd!
Old Shatterhand, de beroemde trapper, zal nog lang de held van onze jeugd blijven. Zij leeft met hem mee en leeft zich in hem uit. Het is een andere en meer onschuldige vorm van de zucht naar krachtsvertoon, dan we thans van de nozems zien. In de grond van de zaak is het de uiting van eenzelfde drift. Het zou te wensen zijn, dat deze straatjeugd zich leerde uitleven in Karl Mays boeken. Dit zou stellig een goede oplossing voor het nozemprobleem zijn.


[1]In: Nieuwe Haagsche Courant, 22 juli 1960.
Hetzelfde artikel verscheen woordelijk hetzelfde, eveneens op 22 juli 1960, ook in de Nieuwe Leidsche Courant.
[2]Jules Verne (* 8 februari 1828 , † 24 maart 1905) was een Frans auteur van avontuurlijke reisbeschrijvingen met nieuwe technieken, naar vele delen van de aarde en naar onbekende gebieden zoals de diepzee, het binnenste van de aarde en de maan. Hij wordt vaak gezien als de vader van de sciencefiction. Tot izjn bekendste romans behoren „Voyage au centre de la terre”, „De la terre à la lune”, „Vingt mille lieues sous les mers”, „Autour de la lune”, „Le tour du monde en quatre-vingts jours ” en „Michel Strogoff”.
[3]Hermann Hesse (voluit: Hermann Karl Hesse, * 2 juli 1877 , † 9 augustus 1962) was een Zwitsers, Duitstalig schrijver, dichter en schilder. Zijn bekendste werken zijn „Peter Camenzind”, „Siddharta. Eine indische Dichtung”, „Der Steppenwolf”, „Narziß und Goldmund” Voor zijn literaire werk ontving hij in 1946 de Nobelprijs voor Literatuur.
[4]Heinrich Gotthold Münchmeyer (* 29 juni 1836 , † 6 april 1892) was uitgever en colportageboekhandelaar in Dresden.
Van maart 1875 tot december 1876 was Karl May aan deze uitgever verbonden en redigeerde hij de tijdschriften Der Beobachter an der Elbe (dat van 1874 tot 1875 bestond), Deutsches Familienblatt. Wochenschrift für Geist und Gemüth zur Unterhaltung für Jedermann (1875-1877; hierin publiceerde May zijn eerste indianenverhalen), Schacht und Hütte. Blätter zur Unterhaltung und Belehrung für Berg- Hütten- und Maschinenarbeiter (1875-1876) en Feierstunden am häuslichen Heerde. Belletristisches Unterhaltungs-Blatt für alle Stände (1876-1877; hierin publiceerde May zijn eerste verhalen over de Oriënt).
Tussen 1882 en 1887 schreef Karl May zijn vijf grote colportageromans voor Verlag H. G. Münchmeyer: „Waldröschen oder die Rächerjagd rund um die Erde” (december 1882-augustus 1884; 2.612 pagina’s), „Die Liebe des Ulanen – ein packender Fortsetzungsroman über den deutsch-französischen Krieg 1870/71” (september 1883-oktober 1885; 1.724 pagina’s), „Der verlorne Sohn oder Der Fürst des Elends. Roman aus der Criminal-Geschichte” (augustus 1884-juli 1886; 2411 pagina’s), „Deutsche Herzen – Deutsche Helden” (december 1885-januari 1888; 2.610 pagina’s) en „Der Weg zum Glück – Höchst interessante Begebenheiten aus dem Leben und Wirken des Königs Ludwig II. von Baiern” (juli 1886-augustus 1888; 2.616 pagina’s).
[5]Veel verder dan het noordoosten van de Verenigde Staten kwam hij niet; hij bezocht wel de Tuscarora in hun reservaat, maar dat wil nog lang niet „de woonplaatsen van de roodhuiden” zeggen.
[6]Sinds 1960 bestaan de Gesammelte Werke uit zeventig delen. Inmiddels (2023) is de serie gegroeid tot 96 boeken.
[7]In werkelijkheid steunt en steunde de Karl-May-Stiftung behoeftige schrijvers en kunstenaars.



Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.

Terug naar de Karl May-startpagina.

Terug naar de Apriana-startpagina.



Google
www op deze website