Der sil meikoarten in „Stifting foar Jongereinlektuer” oprjuchte wurde, dy’t it oersetten en útjaen fan klassike berneboeken yn it Frysk bifoarderje wol. De stifting is fan doel to bigjinnen mei trije fan de meast bikende jeugdboeken: „Alleen op de wereld” fan Hector Malot2, „De negerhut van Oom Tom” fan H. Beecher Stowe3 en „Pinocchio” fan Carlo Collode 4. Der is neffens de stifting kar úl wol sechstich boeken, dy’t yn it Frysk oerset en útjown wurde kinne en eins moatte, wolle wy yn de Fryske literatuer net oantangele sitten bliuwe mei dy kleau yn de opfieding fan de bern om’t hja de „klassiken”, dy’t it tinken, de fantasije en foar in part ek de foarming fan de bern meibipale, net yn har eigen tael lêze kinne. Dy efterstân sil net yn ien kear ynhelle wurde kinne; trije-fjouwer boeken yn ’t jier kinne der by de „gewoane” produksje fan Fryske berneboeken misskien noch krekt by.
De foarstap foar dizze Stifting foar Jongereinlektuer is nommen fan prof. dr. J. H. Brouwer, dr. Y. Poortinga en Jo Smit. Der sil in stiftingsbistjûr komme, dêr’t alle rjuchtingen yn it Frysk kulturele libben fortsjintwurdige binne. It trijemanskip is der fan útgien, dat it net yn it foarste plak nedich is om to soargjen dat der mear Fryske berneboeken komme (alhoewol’t eltsenien der mei op’t snjit wêze sil, dat de kar útwreide wurdt), mar dat dy boeken der komme, dy’t yn alle talen meiholpen hawwe ta it forheegjen fan de wurderykdom en ta de ûntjowing fan de geast fan de bern: de boeken oer ûntdekkingsreizen, oer frjemde lannen en minsken, oer de séfeart, oer blommen en bisten. Dy boeken binne der wol yn it Hollânsk, mar net yn it Frysk en it soe net allinne de bern mar ek de Fryske literatuer en de Fryske kultuer yn it algemien to’n goede komme as de jongerein dizze „foaraning” yn eigen tael krije soe. It ûnderwiis is it dêr folslein mei iens, sa hat bliken dien út in ûndersiik, dat de hear G. Sinnema fan it peadagogysk buro fan de Fryske Akademy by alle skoallen hâlden hat.
Boeken, dy’t yn ’e bineaming komme om yn it Frysk oerset en útjown to wurden, binne bygelyks Robinson Crusoë 5, Ivanhoe 6, Don Quichotte 7, De laatste der Mohicanen 8, Nils Holgersson 9, Schateiland 10, Prikkebeen 11, Tom Sawyer 12, Baron van Münchhausen 13, Tijl Uilenspiegel 14, Gullivers reizen 15, De drie musketiers 16 en fierder forhalen fan Jules Verne 17, Karl May, mearkes en seagen. It leit yn ’e bidoeling, de oersettingen fuortendaliks út de oarspronkelike tael to meitsjen en sa nedich de tekst oan to passen oan de noarmen fan dizze tiid; der sille dus net allinne „translatoren”, mar ek „revisoren” nedich wêze.
Sadré’t de stifting oprjuchte is, sil der war dien wurde om foar dit doel subsydzjes to krijen (bg. fan provinsje, ryk en Unesco), sadat de boeken yn it Frysk net djûrder hoege to wurden as yn it Hollânsk. It trijemanskip hat yn ’e holle, dat it earste boek, de oersetting van „Sans familie” („Alleen op de wereld”), yn it earste fearnsjier fan ’61 ré komt.
„Sans famille” van de Franse auteur Hector Malot (voluit: Hector-Henri Malot, * 20 mei 1830 , † 18 juli 1907), die meer dan zeventig boeken heeft geschreven, maar wiens naam alleen in herinnering blijft dankzij dit ene boek, maar dat is dan ook een voltreffer: sinds zijn publicatie in 1878 is dit boek de absolute nummer één op de lijst van ontroerendste en aangrijpendste kinderboeken. In Nederland kennen we het onder titel „Alleen op de wereld”, in Friesland als „Alinne op de wrâld”.
„Uncle Tom’s Cabin; or, Life among the Lowly” uit 1852 was een roman van de Amerikaanse abolitioniste en schrijfster Harriet Beecher Stowe (* 14 juni 1811 , † 1 juli 1896), die de heersende opvattingen over slavernij beïnvloedde. Haar andere boeken hadden beduidend minder succes. De Nederlandse vertaling droeg tot 1982 de titel „De negerhut van Oom Tom” (Fries „De Negerhutte fan Omke Tom”), maar daarna moest dat „De hut van Oom Tom” (Fries: „De hutte fan Omke Tom”).
„Pinocchio” is het bekendste werk van de Italiaanse journalist en schrijver Carlo Collodi (pseudoniem van Carlo Lorenzini, * 24 november 1826 , † 26 oktober 1890). Het werd in 1880 als feuilleton onder de titel „Storia di un burattino” (d.i. „Het verhaal van een marionet”) gepubliceerd in het kinderblad Il Giornale dei Bambini” en veroverde vanaf de eerste boekuitgave onder de titel „Pinocchio” de hele wereld.
Onbekend is overigens of de drie genoemde boeken daadwerkelijk in het Fries zijn vertaald. De vertaling van kinderboeken in het Fries blijft tot op de dag van vandaag een ondergeschoven kindje: in de jaren ’80 en ’90 werden twaalf Kameleon-deeltjes van de Friese (!) auteur Hotze de Roos (* 24 november 1909 , † 15 oktober 1991) en enkele Nijntje-deeltjes van Dick Bruna (voluit: Hendrik Magdalenus Bruna, * 23 augustus 1927 , † 16 februari 2017) in het Fries vertaald, in 2020 verscheen een Friese vertaling van „Pippi Langkous” van Astrid Lindgren (pseudoniem van Astrid Anna Emilia Ericsson, * 14 november 1907 , † 28 januari 2002) door Martsje de Jong, maar verder lijken Friese schrijvers en schrijfster de voorkeur te geven aan zelf geschreven Friestalige kinderboeken.
„Robinson Crusoe” – in Nederlandse vertalingen ook wel „Robinson Crusoë” – is een roman van de Engelse schrijver Daniel Defoe (* ± 1660 , † 24 april 1731) over een schipbreukeling die 28 jaar lang op een onbewoond eiland leeft.
Ivanhoe was een van de eerste historische romans, geschreven door de Schotse dichter en auteur Walter Scott (* 14 augustus 1771 , † 21 september 1832). De roman is diverse malen verfilmd en in 1957 en 1958 werd er zelfs een 39-delige televisieserie van gemaakt met Roger Moore (voluit: Sir Roger George Moore, * 14 oktober 1927 , † 23 mei 2017), de latere Saint, Lord Brett Sinclair in The Persuaders en James Bond, in de titelrol als Sir Wilfred of Ivanhoe. In Nederland werd de serie tussen 1961 en 1964 uitgezonden door de KRO.
„El ingenioso hidalgo Don Quixote de la Mancha” is de volledige titel van een tweedelige roman van Miguel de Cervantes Saavedra (* vml. 29 september 1547 , † 22 of 23 april 1616) uit 1605 resp. 1615. In de moderne spelling heet de hoofdpersoon Don Quijote, terwijl we hier te lande ook de Franse spelling Don Quichotte tegenkomen; een van de episoden van de ridderroman is de strijd van de hoofdpersoon tegen windmolens, waarmee Don Quichotte het symbool van zinloos verzet is geworden.
„The Last of the Mohicans” is het bekendste deel uit de Leatherstocking Tales-reeks rondom de trapper Natty Bumppo van de Amerikaanse schrijver James Fenimore Cooper (* 15 september 1789 , † 14 september 1851).
Nils Holgersson is de hoofdpersoon uit het kinderboek „Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige” (d.i. „Nils Holgerssons wonderbare reis”) uit 1906 van de Zweedse schrijfster Selma Lagerlöf (voluit: Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf , * 20 november 1858 , † 16 maart 1940), dat in eerste instantie bedoeld was om kinderen op een speelse manier de topografie van Zweden te leren; dat nam niet weg dat het boek een wereldwijde bestseller werd: al in 1911 verscheen bijv. de Nederlandse vertaling.
„Treasure Island” is een avonturenroman uit 1883 van de Schotse auteur Robert Louis Stevenson (* 13 november 1850 , † 3 december 1894); de hoofdpersoon is een zekere Jim Hawkins: zou dat de reden zijn waarom Karl Mays held Sam Hawkens in minstens 101 van de 100 Nederlandse publicaties „Sam Hawkins” wordt genoemd?
„Reizen en avonturen van mijnheer Prikkebeen” uit 1858 wordt algemeen beschouwd als het eerste Nederlandse stripverhaal; het was een bewerkte – zeg maar gerust: gekuiste – vertaling van „Fahrten und Abenteuer des Herrn Steckelbein” van Julius Kell (* 7 mei 1813 , † 28 mei 1849) door de Groningse schrijver J. J. A. Goeverneur (voluit: Jan Jacob Antonie/Anthony Goeverneur, * 14 februari 1809 , † 18 maart 1889).
Tom Sawyer is de hoofdpersoon uit „The Adventures of Tom Sawyer”, „Adventures of Huckleberry Finn”, „Tom Sawyer Abroad” en „Tom Sawyer, Detective”, alle van de Amerikaanse schrijver Mark Twain (pseudoniem van Samuel Langhorne Clemens, * 30 november 1835 , † 21 april 1910).
Baron von Münchhausen (voluit: Karl Friedrich Hieronymus baron von Münchhausen, * 11 mei 1720 , † 22 februari 1797) was een Duitse edelman, die in het Russische leger diende in de strijd tegen de Turken. Daarover vertelde hij zeer sterke verhalen, die als volksverhalen in de mondelinge en schriftelijke overlevering voortleven. De anekdotes zijn verzameld in „Feldzüge und Abenteuer des Freiherrn von Münchhausen” van de Duitse Sturm und Drang-dichter Gottfried August Bürger (* 31 december 1747 , † 8 juni 1794).
Tijl Uilenspiegel/Till Eulenspiegel is een personage uit onder meer de Nederlandse (Vlaamse) en Duitse folklore; volgens de sage was Tijl Uilenspiegel een deugniet die vrij als een vogel in de veertiende eeuw door de Nederlanden en Duitsland trok en iedereen voor de gek hield met zijn streken.
„Gulliver’s Travels” is de populaire benaming van de satirische roman „Travels into Several Remote Nations of the World, in Four Parts. By Lemuel Gulliver, First a Surgeon, and then a Captain of Several Ships” uit 1726 door de Ierse schrijver Jonathan Swift (* 30 november 1667 , † 19 oktober 1745).
„Les Trois Mousquetaires” was een historische roman van de Franse dramaturg en auteur Alexandre Dumas père (eigenlijk: Alexandre Davy de La Pailleterie Dumas, * 24 juli 1802 , † 5 december 1870).
Jules Verne (* 8 februari 1828 , † 24 maart 1905) was een Frans auteur van avontuurlijke reisbeschrijvingen met nieuwe technieken, naar vele delen van de aarde en naar onbekende gebieden zoals de diepzee, het binnenste van de aarde en de maan. Hij wordt vaak gezien als de vader van de sciencefiction. Tot izjn bekendste romans behoren „Voyage au centre de la terre”, „De la terre à la lune”, „Vingt mille lieues sous les mers”, „Autour de la lune”, „Le tour du monde en quatre-vingts jours ” en „Michel Strogoff”.
Terug naar de Nederlandstalige bibliografie.
Terug naar de Karl May-startpagina.
Terug naar de Apriana-startpagina.
