Men meent wel eens dat het typisch kenmerk van onze tijd gelegen is in het razend snelle tempo der ontwikkeling. Men spreekt over de revolutie der techniek en in enkele decennia zijn vliegtuigen en auto’s ontwikkeld tot de grootste perfectie. Het is echter onjuist te menen, dat alleen onze tijd een dergelijke stormachtige vlucht kent. Ook in andere eeuwen is in enkele decennia heel het wereldbeeld veranderd. Dat beseft men goed bij de bestudering van de ondergang der Indianen-rijken in Midden en Zuid-Amerika. In 1492 had het eerste Europese schip Amerika bereikt; in 1519, dus slechts zevenentwintig jaar later ziet Cortez 2 kans het reusachtige en perfect georganiseerde rijk van Montezuma 3 te veroveren. Iets later maakt Pizarro 4 zich meester van het rijk der Inca’s en niet lang daarna zijn er slechts rokende puinhopen over van een rijke bloeiende cultuur. Europa heeft gezegevierd maar slechts enkelen bemerkten wat zij verwoest hadden, gouddorst, macht, roem en eer waren de drijfveren, die een geheel nieuw wereldbeeld openbaarden.
In 1539 begon wederom een van die bijzonder avontuurlijke ontdekkingstochten uit de geschiedenis. Hernando de Soto 5 wilde naar het voorbeeld van Cortez en Pizarro eveneens een imperium voor zich veroveren. Hij ontscheepte in Florida met 600 soldaten, timmerlieden, smeden, monniken en 200 paarden en deze kleine schaar doorkruiste gebieden, die heden bekend zijn als Florida, Georgia, Alabama en Mississippi, steeds op zoek naar schatten, die bekend stonden als „De fontein van de eeuwige jeugd”.
Maar schatten waren er slechts in de dromenwereld van de Spanjaarden, zij vonden slechts kleine Indiaanse nederzettingen, die niet de minste buit opleverden. Maar Amerika was ontdekt en de strijd van Spanjaarden, Fransen en Engelsen begon. leder eiste de hegemonie in dit onmetelijk gebied op en tevens begon het gevecht tegen de roodhuiden, waarmee wij in onze jeugd zijn opgevoed door de wonderlijke fantasie-verhalen van Karl May. Weinig heeft men zich afgevraagd hoe het mogelijk was, dat de Spanjaarden de strijd tegen de machtige rijken der Azteken en Inca’s in enkele jaren wisten te beslissen, terwijl de tegenstand der roodhuiden in Noord-Amerika voortduurde tot in het begin van de twintigste eeuw. Een tweetal recente publicaties, het boek van Jacques Soustelle 6 „Zo leefden de Azteken bij de invasie der conquistadores” (Hollandia N.V. Baarn) en dat van dr. Herman Wouters 7 „De Indianen vroeger en nu” (A. Manteau N.V. Brussel) leveren waardevolle bijdragen het probleem der Indianenvolkeren nader te bezien.

Lemen flatgebouwen der Indianen uit de zogenaamde Adobe-architectuur.

Hoewel de Spanjaarden met grondigheid de Mexicaanse Indianen-cultuur hebben uitgeroeid – menend dat de religie die bloedige en wrede mensenoffers kende en waarlijk werk van de duivel zelve was – zijn er toch nog zoveel getuigenissen en beschrijvingen over gebleven, dat een totale reconstructie mogelijk bleek. Het zware werk heeft Jaques Soustelle met succes aangepakt en men mag blij zijn, dat zijn beroemde werk thans een Nederlandse vertaling gekregen heeft. Soustelle heeft een poging gedaan de weerschijn op te vangen van de glans en de schaduw van een ten ondergang gedoemde wereld, toen de stalen degens het wonnen van de zwaarden van obsidiaan, toen kanonnen het wonnen van pijlen en werptuigen, metalen helmen gesteld werden tegenover verentooi. Soustelle roept heel het dagelijks leven in het oude Mexico op, wij herkennen de paleizen, de piramiden, de heirbanen die de meren doorsneden, de standbeelden van steen en maskers van turkoois, de optochten met hun schittering van sieraden en pluimen, wij worden geconfronteerd met de levensgewoonten, de maatschappelijke indeling, de rangen en standen, de merkwaardige economie, de wrede religie, levend in de vreselijke angst, dat de zon niet meer zou opgaan als er geen mensen werden geofferd, de krijg en de opschik der vrouwen, juist zoals Cortez deze beschaving heeft aangetroffen. Na het onthullende boek dat de bijna blinde Prescott 8 in 1843 uitgaf, is deze publicatie een eeuw later tot de belangrijkste studies over de vergane Azteekse cultuur te rekenen.

Na een korte historische inleiding, waarin beschreven wordt hoe Mexico onder Montezuma (Motechuma) de centrale plaats in de Indiaanse beschaving verkregen had komt Soustelle tot de mening, dat in tegenstelling tot vele vroegere publicaties, het rijk der Azteken niet mede ten ondergegaan is door interne geestelijke en morele uitholling.
De schrijver meent juist het tegenovergestelde te moeten constateren. Het rijk der Azteken was pas in opkomst, zo zegt hij, na de rijke cultuur der Maya’s en Tolteken. De Mexica was nog een nomadenstam in 1325, en vestigde zich toen pas in de drassige lagune en op enkele schamele eilandjes. Hun stad was een pover gehucht van rieten hutten. Zij breiden hun gebied uit door modder uit de moerassen te baggeren en op te hopen op vlotten van riet. Binnen twee eeuwen groeit dit nijvere volk uit tot beheersers van heel de omgeving en hun schamele woonst is een stad geworden met trotse paleizen, terrassen en piramiden. Heel de rijkdom tot uit verre streken hoopt zich op en juist als er zich in dit vitale rijk een evolutie voltrekken gaat, waarbij de trotse, bureaucratisch geordende staat van priesters en soldaten een deel van de macht moet overdragen aan de kooplieden die een totaal eigen clan vormen, komt de ontknoping in de persoon van Cortez, in wie men oorspronkelijk een gezondene van de God Quetzalcoatl 9 zag.

Het beeld van de stad Mexico is in 1519 geenszins dat van een dode uitgebluste stad, de hoofdstad is niet primitief, ook niet decadent. Hoge torens, die met hun terrasvormige daken overal boven de witte huizen oprijzen, een ordelijke bedrijvigheid, als in een mierenhoop en het aanhoudend komen en gaan van schepen in de lagune en de kanalen. Heipalen werden gebruikt om de huizen te funderen in de drassige grond. „Motecuhzoma had in de stad zo’n schitterend paleis” schrijft Cortes aan Karel V 10, „dat het mij haast onmogelijk is de schoonheid en grootsheid ervan te beschrijven. Laat het voldoende zijn, als ik zeg, dat het in Spanje zijn weerga niet heeft.” De jongemannen uit de scholen kwamen er ’s avonds zingen en dansen, in een andere zaal stonden zangers en musici klaar. Zij hadden trommen, fluiten, bellen en rammelaars, alsook maskers, pruiken en klederdrachten uit allerlei provincies bij de hand om de wensen van de keizer te vervullen. Dan waren er de kunstvaardige handwerkslieden, die jade ciseleerden smolten of veer na veer de kostelijke mozaïeken samenstelden. Het vogelhuis weergalmde van het gezang van alle tropische zeldzaamheden, elders brulden jaguars en poema’s in hun houten kooien. In de tuinen, waarin de zeldzaamste bloemen en de geneeskrachtige kruiden uit het gehele land waren geplant, leefden eenden, zwanen en zilverreigers in grote vijvers.

(wordt vervolgd)

www op deze website